mercoledì, gennaio 27, 2010

Dyffryn Clwyd

Nôl i Glwyd â ni, gyfeillion, ac i etholaeth sydd wedi dechrau dod yn llawer mwy ymylol nag y bu dros y blynyddoedd diwethaf – Dyffryn Clwyd. Mae Dyffryn Clwyd yn cynnwys rhai o drefi mwyaf adnabyddus y gogledd, megis Prestatyn, Dinbych a’r Rhyl. Mae llawer o Gymraeg yn ne’r etholaeth, ond rydych chi’n fwy tueddol o glywed acenion Seisnig wrth yr arfordir. Ganwyd tua 57% o’r boblogaeth yng Nghymru, sy’n fwy na Gorllewin Clwyd, ond ychydig dros bumed fedr Cymraeg. Mae bron i chwarter y boblogaeth wedi ymddeol, ac mae gan chwarter yn union salwch hirdymor sy’n eu cyfyngu.

Lle braf, felly. Ond yn wleidyddol un o newydd-ddyfodiaid y Glwyd newydd oedd Dyffryn Clwyd a ddaeth i fodolaeth ar gyfer 1997. Mae cadarle Llafur yn Rhyl, ond mae llawer iawn o gefnogaeth i’r Ceidwadwyr yn yr etholaeth, a thua’r de mae gan y Blaid fymryn o gefnogaeth gynhenid.

Y Blaid Lafur sydd wedi dal y sedd ers ei chreu, yn y Cynulliad yn ogystal ag ar lefel San Steffan. Dydi hynny ddim yn syndod enfawr – wedi’r cyfan, ardal y Rhyl ydi’r ardal fwyaf poblog, ac o’r fan honno y daw ei chefnogaeth graidd. Fodd bynnag, awn yn gyntaf i drafod y Democratiaid Rhyddfrydol a Phlaid Cymru.

Er bod gan y Blaid fwy o gefnogaeth ‘naturiol’ yn yr etholaeth (er bod y gefnogaeth honno isel iawn), mae’r Democratiaid Rhyddfrydol wedi dod yn drydydd yma’n gyson yn etholiadau San Steffan, ond dydi eu pleidlais heb gynyddu rhyw lawer ers 1997 – thua thri y cant. Tua dau y cant fu’r cynnydd ym mhleidlais y Blaid ers hynny. Gyda’r canrannau mor isel mae trafod y niferoedd yn ddibwynt.

O ran diddordeb, rhwng 6% a 10% y caiff y Dems Rhydd yma mewn etholiad Cynulliad (daethent yn bumed yma ym 1999) a Phlaid Cymru yn well, rhwng 14% a 20% yw ei hanes hi. Ni welir yma, nac yng ngweddill Clwyd, sedd werdd neu felen eleni.

Dechreuwn, pam lai, gyda Llafur, y ceffylau blaen ers dros ddegawd. Dydi cefnogaeth Llafur yma heb ddirywio i’r fath raddau â nifer o’i seddau eraill. O dros ugain mil o bleidleisiau ym 1997, cafodd fymryn yn llai na 15,000 yn 2005. Dydi’r dirywiad ddim yn fwy nag wyth y cant o ran y ganran o’r bleidlais gafwyd. Felly, mewn termau cymharol, mae Llafur yn dal ei thir. Efallai na fydd dal tir yn gymharol yn ddigon eleni, fodd bynnag.

Cafodd y Ceidwadwyr gweir yma ym 1997 – cawsant 11,662 o bleidleisiau ond roedd hynny gwta naw mil yn llai na Llafur. Ond fel Llafur, mae pleidlais y Ceidwadwyr hefyd wedi dirywio yma o dros fil. Fodd bynnag, mae’r ganran wedi bod yn gyson ar y traean, felly dydi’r dirywiad heb fod yn nodedig. Y broblem i Lafur ydi bod hynny wedi digwydd ar adegau lle’r oedd y Ceidwadwyr y tu ôl yn y polau piniwn, ac nid dyna’r achos mwyach.

Felly’r mwyafrif yn 2005 oedd 4,669 (14.4%). Digon i beri pryder.

Chafodd y Ceidwadwyr fawr o effaith yma yn y Cynulliad hyd 2007, ond y flwyddyn honno newidiodd pethau’n syfrdanol, gyda Dyffryn Clwyd yn un o’r llond dwrn o seddau y daethent o fewn trwch blewyn i’w cipio. ‘Doedd y gogwydd o 7.4% ddim yn ddigon i ennill yma, ond roedd yn ddigon i hollti’r mwyafrif Llafur i lawr i 92 o bleidleisiau, wrth i’r Ceidwadwyr sicrhau dros wyth mil o bleidleisiau.

Roedd y gwahaniaeth ym mhleidleisiau yn Etholiadau Ewrop y llynedd yn sylweddol. Fel a ganlyn oedd hi:

Ceidwadwyr 4,956 (31.2%)
Llafur 2,798 (17.9%)

Roedd hi’n fuddugoliaeth glir, ond sylwch eto, thua thraean o’r bleidlais gafodd y Torïaid (er gwybodaeth 36% gafwyd yn 2007). O ystyried hynny, y cwestiwn mawr yw hyn – a all y Ceidwadwyr gael yn sylweddol fwy na thraean o’r bleidlais? Mae’n anodd dweud gan nad oes cynsail i hyn.

Fodd bynnag, yn 2008, llwyddodd y Ceidwadwyr nid yn unig ennill mwy o bleidleisiau yma yn yr Etholiadau Cyngor, ond cipiwyd seddau o Lafur yn unman llai na’r Rhyl. Er bod y niferoedd a bleidleisiodd yn isel iawn, roedd hynny’n eithaf camp.

Iawn, felly rydyn ni wedi dod i’r casgliad mai’r Ceidwadwyr sydd ar ei fyny yma. Am hwyl, neu hynny o hwyl y gallwn ei gael gydag ystadegau, beth am adlewyrchu gogwydd etholiadau Cynulliad 2007 mewn etholiad cyffredinol, gan dybio y bydd mymryn yn fwy o bobl yn pleidleisio. Felly y byddai:

Ceidwadwyr 13,415 (39.0%)
Llafur 13,278 (38.6%)

Byddai hynny’n ddigon i’r Ceidwadwyr ennill yma, ond dim ond o drwch blewyn. Gwyddom y gall Llafur gael 20,000 o bleidleisiau yma, a byddai rhywun yn meddwl, yn dilyn tueddiadau diweddar San Steffan, y gallai ei phleidlais ddisgyn i tua 12,000 yn yr etholiad hwn.

O ran y Ceidwadwyr, mae’n anodd eu gweld yn cael llai na 11,000 y tro hwn, ond eto byddai cael dros 14,000 o bleidleisiau yn ganlyniad rhagorol mewn difrif. Ond efallai mai dyna sy’n rhaid ei wneud i ennill.

Nid y gogwydd ydi’r broblem i’r Ceidwadwyr, mae’r fath ogwydd, a mwy, yn cael ei awgrymu gan y rhan fwyaf o bolau, y broblem yw’r niferoedd. Serch hynny, mae popeth yn awgrymu y dylent ennill sedd fel hon. Mae’n debycach hefyd y bydd Ceidwadwyr yr ardal yn llawer tebycach o bleidleisio na Llafurwyr ardal y Rhyl a mannau eraill. Gallai bygythiad llywodraeth Geidwadol, fodd bynnag, sbarduno llawer mwy i bleidleisio. Beth am dybio gogwydd o 7.4% unwaith eto ond y tro hwn gyda 70% yn penderfynu pleidleisio. Dyma’r canlyniad:

Ceidwadwyr 14,300
Llafur 14,100

Y broblem gyda’r canlyniad hwnnw ydi bod y bleidlais Lafur yn dal ei thir – synnwn i ddim y gallai Plaid a’r Dems Rhydd rannu mil neu fwy o bleidleisiau ar draul Llafur, gan wneud y sedd yn ddiogel i’r Ceidwadwyr.

Damcaniaethol yw pob proffwydoliaeth, wrth gwrs. Gyda’r Ceidwadwyr yn amlwg ar gynnydd yma nhw sydd debycaf o ennill – ond fel seddau eraill Clwyd a ddadansoddwyd hyd yn hyn, rhaid cofio bod cipio’r seddau hyn am gymryd llawer o waith caled – mae uchafswm pleidleisiau Llafur llawer yn uwch na’r Ceidwadwyr, ond y Ceidwadwyr debyg sydd debycaf o bleidleisio. Ni ddylem gymryd buddugoliaeth Geidwadol yn ganiataol. Ond chyda’r Dems Rhydd a Phlaid yn barod hefyd i gymryd mantais ar gwymp arfaethedig Llafur, ‘sdim rhyfedd ei bod yn ymddangos y bydd yn colli yma eleni.

Proffwydoliaeth: Mwyafrif o tua 2,000 i’r Ceidwadwyr – ond gall o bosibl fod yn agosach.

Newidiadau mawrion bywyd

“Myn sbienddrych i,” ddywedodd y Dwd, gan droi ataf a bron fy nharo oddi ar y gwely gyda’i thrwyn enfawr, “dan ni’n edrych yn hŷn”. Cyn i mi fynd ymlaen dylwn egluro digwydd bod ar y gwely er mwyn mynd drwy hen luniau prifysgol yr oeddem. Roedden ni ar fin mynd am dro i ASDA ond roeddwn i wrthi’n trefnu dillad i roi i elusen, sef sanau gan fwyaf, wyddoch yn y bagiau hynny a ddaw i’ch tŷ bob hyn a hyn ac fe’u cesglir yn nes ymlaen. Rhoes y Dwd ffrae i mi am hyn, gan ddweud eu bod nhw’n cwyno eisoes bod pobl yn defnyddio siopau elusen fel biniau dillad ac na werthfawrogid fy hen slipars llychlyd.

Basdads anniolchgar, feddyliais i, cyn eu rhoi nhw’n y bag yn barod i fynd i’r siop, a throi at y lluniau ennyd.

Am flynyddoedd ar ôl brifysgol roeddwn i’n erfyn am fynd nôl. Dwi wedi pasio hynny rŵan, newidiwn i mo ‘mywyd ar y cyfan, er y byddai ambell fis nôl yn Senghennydd yn codi ‘nghalon. Ond ‘rargian, roedd ‘na olwg ar y rhan fwyaf ohonom. Mae’r wynebau ffres, opstimistaidd wedi troi’n fodlon ac mor amlwg, amlwg hŷn, a’r ddillad ‘smart’ yn edrych yn unrhywbeth ond am hynny – mae byd o wahaniaeth rhwng deunaw oed a chanol yr ugeiniau.

Erbyn hyn, gofia’ i ddim sut beth oedd bod yn naw stôn na chael gwallt trwchus. Gas gen i’r gwallt tenau a etifeddwyd gan fy Mam. Dyddiau da yw dyddiau fu. Mae’r newid yn rhywun o adael ysgol fawr i ddechrau’r ugeiniau yn anferthol – o fynd i brifysgol, os dyna’ch ffawd, rydych yn aeddfedu i raddau ond eto ddim. Ar ôl gadael a chyrraedd 22-23 mae ‘na aeddfedu pellach wedi mynd rhagddo wrth i rywun ddechrau dallt faint o gostus yw byw a pha mor undonog y gall byd gwaith fod. Rwyt erbyn hynny, waeth beth fo’th rawd, yn oedolyn.

Ond sylwais adref dros y penwythnos bod un newid mwy yn digwydd mewn bywyd, sef ymadael â ysgol fach a mynd i’r ysgol fawr. Roedd y nesaf peth i bedair blynedd ar ddeg yn ôl y tro diwethaf i mi grio, a chofiaf yn iawn mai’r diwrnod y gadewais Ysgol Llanllechid ydoedd. Er gwaethaf ambell gyfnod isel ers hynny, fydd hwnnw wastad yn un o ddyddiadu tristaf fy mywyd. Ar y llwyfan, yn canu ‘ysgol Llan yw’r ysgol orau...’, gwyddwn â’r doethineb rhyfedd hwnnw sy’n perthyn i blant fod rhywbeth arbennig wedi dod i ben yn fy mywyd.

Feddyliais am hyn wrth ddarllen fy hen ddyddiaduron. Y flwyddyn oedd 1996 a minnau ym mlwyddyn olaf Llanllechid. Gwelais yn syth pa mor ddi-niwed a dwl a bodlon yr oeddwn o’r ysgrifennu – o fynd i hel penbyliaid yng Nghae Poncs i Sion Bryn Eithin yn ffendio porno yng ngwrychoedd yr ysgol a Jarrod yn sgrechian arnynt, ew, atgofion da, os nad od. Erbyn mis Medi roeddwn yn Nyffryn Ogwen. Ar y cyfan, wnes i ddim mwynhau’r ysgol fawr – dwi ddim yn meddwl y buodd tan y chweched i mi wirioneddol dechrau mwynhau bywyd i fod yn onast – ond gwelir o’r ffordd yr ysgrifennais erbyn Rhagfyr ’96 – ‘nothing happened today’, ‘not bothered to write anything’ – y newid mawr sydd rhwng y ddwy ysgol. Mae’n ymylu ar drawmatig.

Un cofnod diddorol oedd o 1997 fymryn cyn etholiad hanesyddol y flwddyn honno. Y geiriau ysgrifennwyd yn y dyddiadur (a oedd am ryw reswm yn ddyddiadur yr Ymddiriedolaeth Genedlaethol) ‘I want the Lib Dems to win and Plaid Cymru to win a seat’.

Dydi pobl ddim yn hoff o newidiadau, myfi yn eu mysg, ond dylwn ddiolch am rai!

martedì, gennaio 26, 2010

Castell-nedd

Sedd ddiddorol ydi Castell-nedd, dyna fy marn i, er na fentrwm ddweud y ffasiwn beth ddeuddeg mlynedd nôl. Os ydym i weld ‘Portillo Moment’ yng Nghymru, dyma’r bet gorau. Yn wir, byddai’r gogwydd a fyddai ei angen ar yr ail blaid i ennill yma yn ddigon tebyg i hwnnw a gafwyd yn Ne Enfield ym 1997. Ar yr olwg gyntaf, mae Peter Hain yn un o fawrion y Blaid Lafur, yn fwystfil gwleidyddol, ond teimla rhywun ei fod wedi’i ddatgysylltu â chyhoedd Cymru dros y blynyddoedd diweddar. Bydd ystyried y sgandalau yn ei gylch yn ffactor a fydd yn ei niweidio, ond i ba raddau? Efallai tua’r un graddau â Lembit, ond nid yw’r bygythiad i Hain yng Nghastell-nedd i’r un graddau â’r her sy’n wynebu Lembit ym Maldwyn (er y mynegais fy marn am hynny ynghynt).

Beth am felly fwrw ati’n syth bin, ac ystyried Castell-nedd yng nghyd-destun Oes Hain. Er iddo ddod i gynrychioli’r sedd drwy isetholiad yn ’91, ystyriwn 1992 ymlaen. Soniwn yn fras am 1992 a 1997. Rydyn ni’n dueddol o gymryd yn ganiataol erbyn hyn mai Plaid Cymru yw prif wrthwynebwyr y blaid Lafur yng Nghastell-nedd, ond nid dyma’r achos yn ystod y rhan fwyaf o’r nawdegau. Y Ceidwadwyr ddaeth yn ail yma yn ystod yr etholiadau hynny, ond rhaid pwysleisio mai ail ofnadwy fu hi: cafwyd 15% o’r bleidlais ym 1992 a ddisgynnodd i 9% ym 1997.

Roedd mwyafrifoedd Llafur yn y nawdegau yn anferthol yma – yn wir, roedd mwyafrif ’97 Llafur yma yn fwy na’r mwyafrif yn y Rhondda; y ganran a gafwyd yn uwch nag yn Nhorfaen. Dyna felly’r cyd-destun. Ers hynny, mae Llafur wedi dirywio’n enbyd. Ro’n i am addo i’m hun i beidio â dweud ‘dirywiad o draean yn nifer y pleidleisiau ers 1997’, ond, wel, dyna fi wedi’i ddweud – 37.9% i fod yn gwbl gywir, mymryn dros draean.

Dirywiodd y nifer a bleidleisiodd ddeuddeg y cant rhwng ’97 a ’05, ond gwnawn ddadansoddiad byr o’r tair plaid arall ar ôl gweld y newid yn y ganran rhwng y blynyddoedd hynny.

Llafur (-20.9%)
Plaid Cymru (+9.0%)
Dems Rhydd (+8.0%)
Ceidwadwyr (+2.8%)

Rhaid dweud yn gyntaf bod dirywiad Llafur yma yn waeth na’r hyn a welwyd gennym hyd yn hyn. Mae’r Ceidwadwyr wedi tynnu’n ôl mymryn ond dydyn nhw ddim yn rym yma o gwbl – maen nhw’n amhwysig a dweud y lleiaf.

Dydi hi ddim yn syndod gweld bod Plaid Cymru wedi gweld y fath gynnydd – rhyw fath o orlif, bosib, o Lanelli a Dinefwr, ond mae’r Democratiaid Rhyddfrydol hefyd wedi gweld cynnydd trawiadol yn yr ardal. Yn wir, yn 2005, roedd y ddwy blaid o fewn mil o bleidleisiau i’w gilydd fwy na heb – Plaid Cymru ar 17% a’r Dems Rhydd ar 14%. Y gwahaniaeth ydi bod elfen naturiol i gefnogaeth y Blaid yma, ond nid i’r Rhyddfrydwyr i’r un graddau.

Gan dynnu’r Ceidwadwyr o’r hafaliad (oni chawn wneud hynny ym mhobman!), sy’n ddigon teg dwi’n meddwl, dyma’r newid mewn pleidleisiau ers 1997.

Llafur -11,489
Plaid Cymru +2,781
Dems Rhydd +2,515

Felly cynnydd parchus i’r cenedlaetholwyr a’r rhyddfrydwyr ond cwymp erchyll, os nad di-droi’n ôl, yn y bleidlais Lafur.

Tueddaf i feddwl y bydd y bwlch rhwng etholiadau Cynulliad a San Steffan yn araf leihau yn ystod y blynyddoedd nesaf, a chawn olwg gyflym ar sefyllfa’r etholaeth ar lefel genedlaethol ac nid Prydeinig am eiliad. Dydi crap Llafur ar sedd Bae Caerdydd ddim yn gadarn o gwbl, a Phlaid Cymru yw’r unig rai a all gipio’r sedd. Dyma ganlyniad 2007:

Llafur 10,934
Plaid Cymru 8,990
Mwyafrif Llafur: 1,944 (7.7%)
Gogwydd o 7.3% Llaf > PC

Cafodd Plaid Cymru lai o bleidleisiau yma yn 2007 na chafodd yn ’99, a hefyd Llafur, ond dydi’r canrannau na nifer y pleidleisiau yn ofnadwy o wahanol. Yr hyn sy’n wahanol ydi bod y mwyafrif yn is. Mae hon yn sedd y gall Plaid Cymru ei chipio'r flwyddyn nesaf - os saif Adam Price byddwn i’n fodlon rhoi bet hegar arni - ac o wneud hynny, ymhen rhyw ddegawd, gall hon droi’r wyrdd ar lefel San Steffan, yn debyg i sut y gall Llanelli wneud eleni.

Y gwahaniaeth ydi seddau cyngor. Er bod y rhan fwyaf o seddau cyngor Plaid Cymru ar y cyngor yn yr etholaeth hon, ni welwyd newid mawr yma ers blynyddoedd, ac mae Castell-nedd Port Talbot yn un o ddau gyngor a reolir gan y Blaid Lafur gyda mwyafrif dros bawb. Mae hynny’n bryder os yw’r cenedlaetholwyr am weld cynnydd cynaliadwy yma.

Dyma ganlyniad Etholiad Ewrop 2009:

Llafur 5,419 (29.9%)
Plaid Cymru 4,175 (23.0%)

Rŵan, gwn mai adrodd ffigurau yr wyf yn yr uchod yn hytrach na dadansoddi. Gellir o bosibl dweud hyn, fodd bynnag; mae dirywiad Llafur yng Nghastell-nedd wedi bod yn aruthrol, a Phlaid Cymru sydd wedi camu i’r bwlch yn fwy na neb arall. Llanelli i raddau llai ydyw.

Dwi hefyd yn meddwl y bydd agwedd Peter Hain at ddatganoli, y ffordd y mae wedi mynd ati i gyflawni ei rôl fel Ysgrifennydd Gwladol, a hefyd yr holl ffars yn ymwneud â’i ymgyrch am y dirprwy arweinyddiaeth, am ei niweidio’n fawr. Mae’n amhosibl gwybod i ba raddau heb fod yn yr etholaeth o ddydd i ddydd – ond dwi’m yn meddwl ei fod o wedi pechu digon i roi fflich i fwyafrif sy’n agosáu at 13,000.

O ystyried y cyfan o’r uchod, tueddwn i feddwl na chaiff Plaid Cymru lai na 7,000 o bleidleisiau yma eleni, ond mae’n anodd ei gweld yn torri’r 10,000 mewn gwirionedd. O ran Llafur, yn sicr ni chaiff lai na tua 12,000 o bleidleisiau, a byddwn i’n dueddol o ddweud y bydd hi’n cael tua phymtheg mil.

Dydi’r polau fawr o ddefnydd i ni fan hyn. Po fwyaf y darllenaf am bolau Cymreig YouGov, y mwyaf dwi’n eu hamau - ond mewn sedd lle nad yw’r Ceidwadwyr yn rym ni fydd y polau Prydeinig o ddefnydd ychwaith. Pan fo Plaid Cymru ar gynnydd yma (2001 a 2007) mae’n dueddol o fod yn ogwydd rhwng saith a naw y cant wrth Lafur i’r Blaid. Yn wahanol i ambell le, nid dirywiad enfawr Llafur yn unig sy’n esbonio’r gogwydd, ond hefyd gynnydd ym mhleidlais Plaid Cymru. Nid ydi’r Blaid am weld cynnydd fel y gwelsai yn etholiad 2001 ledled Cymru, yn fy marn i, ond mae Llafur yn waeth ei byd o gryn dipyn, felly tueddaf i feddwl bod gogwydd o tua naw y cant yn ddigon posibl.

Gyda dwy ran o dair o’r etholwyr yn pleidleisio, bydda’r canlyniad yn rhywbeth tebyg:

Llafur 16,400
Plaid Cymru 9,800
Mwyafrif: tua 6,600

Yn reddfol, mae’n ddigon posibl y gall Plaid Cymru gyrraedd tua deg mil o bleidleisiau yma eleni. Wedi’r cyfan, mae tua hynny wedi pleidleisio dros y Blaid o leiaf unwaith, ond tuedda rhywun i feddwl bod y ffigur i Lafur (-2,400) efallai yn optimistaidd o’i rhan hi. A fyddai’n deg, tybed, ddweud iddi ddisgyn i tua’r pymtheg mil a rhannu’r gweddill rhwng y Ceidwadwyr a’r Democratiaid Rhyddfrydol (a gall yr ail yn sicr dynnu pleidleisiau wrth Lafur, hyd yn oed yma)? Mae’n ddigon posibl.

Yn olaf, beth am alw draw i’r bwcis? Dyma’r odds diweddaraf y gallwch ei gael ar Gastell-nedd:

Llafur 1/7
PC 4/1

Mae’n syndod mawr gen i fod y Blaid yn 4/1 – pris gwael iawn dwi’n credu, oherwydd er gwaethaf popeth welwn ni ddim ogwydd o 18% yng Nghastell-nedd eleni, sef y gogwydd sydd ei angen ar Blaid Cymru i ennill yma. Pe bawn yng nghyd-destun y Cynulliad, byddai’n wahanol. Os llwydda Plaid Cymru atgyfnerthu o ddifrif yn ardal Llanelli dros y ddegawd nesa’, a phe bai etholiad mewn degawd, byddwn i ddim mor siŵr. Ond ‘Portillo Moment’, nid a gawn eleni. Sori i’ch siomi!

2010 yw hi, nid 2020, ac eleni bydd Llafur o hyd yn teyrnasu yma.

Proffwydoliaeth: Peter Hain i ddychwelyd i San Steffan, gyda mwyafrif llawer llai o amgylch y 6,000.

lunedì, gennaio 25, 2010

Dillad Dad a hanesion eraill

Bob tro y bydd rhywun yn cyrraedd adra mae dau sicrwydd. Y cyntaf yw bod Nain yn fwy gwallof nag erioed, ‘rhen gorigl gam iddi, ac y bydd Mam wedi prynu dau beth i mi. Y cyntaf ydi jel cawod. Tasech chi’n gweld faint o jel cawod sy’n fy llofft adra fe fyddech chi’n taeru ‘na fi ydi’r person glanaf fu. Yn anffodus dydi hynny ddim yn wir, fi fydd y cyntaf i gyfaddef fod yn gas gen i folchi ac y bydda i dim ond yn gwneud o ddyletswydd. Ro’n i’n ddigon hapus yn cael dwy gawod yr wythnos yn y Brifysgol, sy’n ddrwg am fyfyriwr hyd yn oed. A gwyddom y ffieidd-dra myfyrwyr yn eu llawn ogoniant.

Yr ail beth fydd Mam wedi prynu ydi crysau-t. Mae ‘na ddwy ochr i’r geiniog hon, a’r ddwy ochr yn echrydus. Yn gyntaf, fydda i byth yn eu licio. Fydda i’n mynnu nad ydi hi’n eu prynu ond mi wnaiff beth bynnag – pwy ddiawl fu gan fam a wrandawodd? O ran hynny bydd yn prynu ambell un a phob un wan jac naill ai union yr un peth ond mewn lliw gwahanol, neu’n debyg uffernol.

These are the ones I got you from Cheshire Oaks – they’re expensive ones.
I don’t like them, Mam.
Oh well, never mind, they were only cheap.


Dyna ddudodd y sgriwan annwyl y tro hwn. Yr ail beth ydi bod gen i ddigonedd o ddillad beth bynnag. Tasa Broadway yn llwyfannu drama chavaidd ‘roll byddai’n rhaid gwneud ydi galw acw a gofyn cael benthyg dillad i gast cyfan. Y broblem efo fi ydi na fydda i’n lluchio dillad yn aml iawn, felly mae ‘na ddigonedd o sanau a phethiach yn yr ystafell sy’n hen fel y diawl ond sy’n rhywsut dianc fy ngolwg.

Yn bur ffodus byddaf yn rhoi trefn ar bethau heno, gan fod y bobl elusen wedi rhoi bag drwy’r drws. Dwnim os ydyn nhw isio sanau, ond byddan nhw’n cael pentwr bob tro y byddan nhw’n dod acw. Sion Corn y Sanau ydwyf yn wir.

Ond dyna drasig oedd gweld bod Dad wedi prynu dillad iddo’i hun. O, mam bach. Mae gan fy Nhad synnwyr ffasiwn ceffyl dall fel y mae hi, ond ar ôl i Mam ddweud bod angen rhagor o ddillad arno y peth olaf yr awgrymodd wrth ddweud hynny oedd y dylai brynu ei ddillad ei hun.

Felly, ac yntau wedi bod ym Mangor gydag Anti Rita, daeth nôl gyda dau ddiledyn erchyll. Y cyntaf oedd crys-t piws, sy’n rhy dynn iddo. Argol, os wyt ti’n cael dy mid-life creisis rŵan, Dad, yn dy oed a’th amser, fyddi di’n fyw am byth, feddyliais i. Yr ail beth oedd fflîsî arall fyth. Mae gan Dad fwy o fflîsîs na neb arall yn y byd, a phob un yn llwyd neu’n frown.

Pan fydda i’n hanner cant a chwech, dwi ddim isio bod fel Dad.

domenica, gennaio 24, 2010

Aberafan ac Ogwr

Dyma ddwy etholaeth gyfagos dwi’n teimlo na ddylent gael dadansoddiadau trylwyr yn eu cylch, ac felly rhyw fath o ddadansoddiadau lite fydd y rhain. Y rheswm am hyn ydi eu bod ymhlith y rhai lleiaf tebygol o newid dwylo, i’r graddau nad ydyn nhw am newid dwylo, a’u bod yn etholaethau tebyg i’w gilydd. Dydi’r rhain ddim yn dir naturiol i’r un blaid arall eithr y Blaid Lafur, ac mae’n anodd gweld pwy all lenwi’r bwlch yn y naill neu’r llall. Dechreuwn gydag Ogwr.

Cafodd Llafur 74% o’r bleidlais yma ym muddugoliaeth 1997. Hyd yn oed yn isetholiad 2002 cafodd dros hanner y bleidlais. Ond i geisio dyfalu beth all ddigwydd yn 2010, edrychwn ar faint y mae nifer pleidleisiau’r pleidiau wedi cynyddu neu ddirywio ers 1997. Ceir canlyniad yr etholiad cyffredinol diwethaf a’r newid ers ’97 yn y cromfachau.

Llafur 18,295 (-9,868)
Dem Rhydd 4,592 (+1,082)
Ceidwadwyr 4,243 (+527)
Plaid Cymru 3,148 (+469)

Y Democratiaid Rhyddfrydol, felly, yw’r blaid sydd wedi elwa fwyaf ers 1997, ond nid oes neb wedi manteisio o gwbl ar gwymp y Blaid Lafur yma. Roedd y Rhyddfrydwyr, Plaid Cymru a’r Ceidwadwyr o fewn 5% i’w gilydd ym 1997 a dyna’r sefyllfa o hyd yn 2005. Cafodd Llafur bymtheg y cant yn llai o’r bleidlais ers ’97, ond, a dwi’n diawlio’n hun am ailadrodd hyn eto, aeth ei phleidlais i lawr tua thraean. Ni wnaeth wahaniaeth – roedd Ogwr o hyd yn waetgoch.

O alw draw i’r Cynulliad am eiliad, llwyddodd Plaid Cymru gael 27% o’r bleidlais ym 1999. Erbyn 2007 Plaid Cymru oedd yn yr ail safle unwaith eto ond roedd ei phleidlais wedi dirywio i 17%. Cafodd Llafur dros hanner y bleidlais – mymryn yn fwy na chafodd ym 1999. Yn draddodiadol, os yw Llafur yn ennill yn gadarn mewn etholaeth Cynulliad, mi wnaiff yn well fyth mewn etholiad San Steffan.

Felly does neb am ddisodli Llafur yma. Gan ei bod yn sedd mor ddiogel i Lafur, mae rhywun yn llawn disgwyl i’w phleidlais ddisgyn, gan nad oes perygl iddi golli. Ond dyma un o ambell sedd y gallai’r nifer sy’n pleidleisio ostwng hyd yn oed yn is na 58% yr etholiad diwethaf.

Proffwydoliaeth: Mwyafrif o tua 10,000 i Lafur.

I’r gorllewin, ceir etholaeth Aberafan, y mae ei chadernid i Lafur yr un mor amlwg, ac yn un o ambell etholaeth lle y cafodd dros 25,000 o bleidleisiau yn fynych. Ers yr wythdegau, mae Plaid Cymru, y Ceidwadwyr a’r Democratiaid Rhyddfrydol wedi dod yn ail yma, ac yn ddiweddar nid ydynt yma chwaith fwy na phump y cant oddi wrth ei gilydd. Beth am ddilyn yr un fformiwla ag uchod felly o ran nifer y pleidleisiau?

Llafur 18,077 (-7,573)
Dem Rhydd 4,140 (+61)
Plaid Cymru 3,545 (+1,457)
Ceidwadwyr 3,064 (+229)

Awn ni ddim i fanylu ond yn amlwg Plaid Cymru ydi’r unig blaid sydd wedi manteisio ar ddirywiad Llafur. Mae’n werth nodi, fodd bynnag, hyd yn oed yn yr wythdegau a dechrau’r nawdegau, fod y Ceidwadwyr a’r Rhyddfrydwyr yn fynych cael dros 5,000 o bleidleisiau yma. Dim ond y cenedlaetholwyr sydd wedi gweld cynnydd ers hynny.

Galwn draw i’r Cynulliad yn gyflym eto. Mae’r duedd ddiweddar at ymgeiswyr annibynnol wedi bod yn amlwg yn Aberafan, ond i bob pwrpas mae’r pedair prif blaid yn eu hunfan ers 1999 – nid yn annhebyg i Ogwr. Roedd hyd yn oed mwyafrif Llafur yn debyg. Tra gellir gweld bod Llafur yn dirywio yma, a hefyd yn Ogwr, nid yw i’r fath raddau â rhan fwyaf o’r wlad, ac nid oes neb wedi llenwi’r bwlch. Pe gwelwn dranc gwirioneddol ar y blaid Lafur yn ystod y blynyddoedd nesaf, bydd hon yn un o’r seddau a fydd yn parhau’n driw iddi tan y diwedd chwerw.

Hyd yn oed yn etholiadau Ewrop y llynedd cafodd Llafur tua’r un faint o bleidleisiau a’r tair plaid arall gyda’i gilydd. Yn wir, yn Aberafan dydi nifer y cynghorwyr yma heb newid, i bob pwrpas, ers blynyddoedd chwaith – Llafur sy’n rheoli yma o hyd ar gyngor Castell-nedd Port Talbot, sef wrth gwrs dim ond un o ddau gyngor a reolir ganddi ben ei hun.

Gallech wneud dadl dda o blaid unrhyw un o’r tair plaid arall yn dod yn ail yma eleni. Yr unig sicrwydd y tu hwnt i hynny ydi y bydd Llafur yn teyrnasu yma o hyd – gyda mwyafrif erchyll o fawr, os nad un sy’n cymharu â dyddiau ei llawn gogoniant.

Proffwydoliaeth: Unwaith eto, mwyafrif tua 10,000 i Lafur.

Dwi’n meddwl ar ôl ymwared â Threfaldwyn, Aberafan ac Ogwr bod nifer o etholaethau diddorol iawn i’w dadansoddi yng Nghymru: Ynys Môn, Bro Morgannwg, Gorllewin Caerfyrddin a Phontypridd yn eu plith. Wrth i ni gyrraedd yr hanner ffordd, dyma sut mae Cymru Rachubaidd 2010 yn edrych erbyn hyn.



sabato, gennaio 23, 2010

Trefaldwyn

Pnawn da bawb! Ar ôl ambell sedd bur anniddorol (sori os dwi’n pechu rhywun yn dweud hynny!) gall sedd Trefaldwyn fod yn ddiddorol eleni – yn ôl rhai. Bydd unrhyw un sy’n darllen y dadansoddiad hwn yn gwybod yn iawn hanes tir gwleidyddol y rhan hon o’r byd, a’r ddau a fydd yn mynd benben â’i gilydd i’w chynrychioli. Ond adawn ni hwy tan ddiwethaf, ia?

Dwi’n meddwl fy mod yn gywir yn dweud mai dyma’r unig un o holl seddau Cymru nas cynrychiolwyd byth gan Lafur, felly teg dweud na fydd hi’n disgwyl buddugoliaeth annisgwyl yma eleni. Chafodd Llafur fyth ugain y cant o’r bleidlais yma dros y deng mlynedd ar hugain ddiwethaf. Yn wir, byddwn i ddim yn synnu petai Llafur yn colli ei hernes eleni – caiff yn sicr llai na deg y cant o’r bleidlais.

Dydi Trefaldwyn ddim cweit mor anobeithiol i Blaid Cymru o ran natur yr ardal. Yn wir, mae ardaloedd o’r etholaeth sy’n ymddangos yn dir naturiol iddi, ond mae’r rhain yn ardaloedd isel eu poblogaeth, yn bennaf yn y gorllewin pellaf. Gan ddweud hynny, ‘does gan Blaid Cymru’r un cynghorydd ym Mhowys gyfan, felly yn amlwg ‘does seiliau cadarn i’w chefnogaeth adeiladu arni.

Unwaith erioed y mae wedi cael dros 15% o’r bleidlais yn yr etholaeth, sef ym 1999. Fodd bynnag, mae ymgyrch frwd yn mynd rhagddi, ac fe ddylai’r Blaid o leiaf oddiweddyd Llafur i’r trydydd safle. I fod yn onest, byddai peidio â gwneud yn siomedig iawn.

Awn felly fesul etholiad i weld yr unig ddwy blaid all ennill Trefaldwyn, sef y Ceidwadwyr a’r Democratiaid Rhyddfrydol. Erbyn 1997, roedd mwyafrif y Dems Rhydd yn gadarn iawn, sef bron yn 20%, a phleidlais y Torïaid wedi dirywio o draean ers ’83, i lawr o dros 12,000 i fymryn uwch 8,000. I ddadansoddi 2010 rhaid i ni ddadansoddi’r hyn a ddigwyddodd yma yn Oes Lembit.

Fel y gwelwch, fydd hynny ddim yn cymryd hir.

Gwnaeth Lembit Opik enw iddo’i hun yn gyflym iawn, a daeth yn aelod lleol digon poblogaidd. Gogwydd wrth y Ceidwadwyr gafwyd yn 2001 wrth i’w pleidlais hwy lithro’n is fyth. Yn gryno, dyma eto’r sefyllfa bedwar blynedd yn ddiweddarach - gostyngodd pleidlais y Ceidwadwyr i 27% gyda nifer eu pleidleisiau’n sefydlog ar ychydig dros 8,000. Llwyddodd Lembit gael dros hanner y bleidlais. Peidiwn â diystyru hynny - ym mhrif gadarnle Cymreig y Rhyddfrydwyr, chafodd y blaid ddim mwyafrif o’r pleidleisiau ers degawdau. Roedd ennill 51% o’r bleidlais yn gamp.

Ond yn ôl rhai gall y Rhyddfrydwyr chwalu’n llwyr yma eleni. Er bod Lembit Opik erioed wedi mwynhau sylw’r cyfryngau, mae ei fwynhad o hynny wedi cynyddu’n sylweddol dros yr ychydig flynyddoedd diwethaf. Ar yr un llaw mae’n dangos ei fod yn fod dynol, ac mae ganddo broffil y gall y rhan fwyaf o wleidyddion ond dyheu amdano. Wedi’r cyfan, dyma Ddemocrat Rhyddfrydol amlycaf Prydain, heb os – mae mwy o bobl yn gwybod pwy ydi Lembit na Nick Clegg. Mae’r ffaith ei fod yn ysgrifennu i’r Daily Sport yn hytrach na’r Mail neu Express yn ategu at hynny.

Gall sylw drwg, wrth gwrs, ddod â ben i yrfa wleidyddol. Ond er bod Lembit yn dod drosodd fel ffŵl, dydi o ddim yn llwgr nac yn annifyr. Dyn od, ond dyn iawn yn y bôn. Gall pobl faddau hynny, a gall pobl droi yn erbyn y rhai sy’n ymosod ar gymeriadau o’r fath, sydd yn eu crombil yn ddigon diniwed.

Ar y llaw arall, dydi bod yn ffŵl fwy nag unwaith ddim yn fantais wleidyddol. Mae’n gwneud iddo ymddangos ei fod yn esgeuluso ei ddyletswyddau gwleidyddol ac nad yw’n gwasanaethu ei etholwyr i’w lawn allu. Y gwir ydi, mae ei weithgareddau dros yr ychydig flynyddoedd diwethaf wedi ennyn cythruddo yn fwy na chanmoliaeth.

Mae Glyn Davies, wrth gwrs, yn wrthwynebydd cadarn. Byddai rhai yn dweud adnabyddus – ond y gwir ydi y tu hwnt i’r swigen wleidyddol (sy’n cynnwys ninnau sy’n ymddiddori mewn gwleidyddiaeth) ‘does fawr neb yn gwybod pwy ydi o. Mae pob un wan jac o bobl Maldwyn yn gwybod am Lembit – ni ellir dweud yr un peth am Glyn. Enw da sydd ganddo, nid enw mawr.

Tasem yn sôn am etholiad Cynulliad, byddwn i’n llai siŵr o ddiystyru Glyn Davies. Yn y sedd honno mae’r Ceidwadwyr yn fwy peryglus.

Ym 1999 cafodd y Rhyddfrydwyr, yn ôl eu harfer diweddar, bron i hanner y bleidlais, neu 48%. Gyda 23%, roedd y Ceidwadwyr ymhell iawn y tu ôl, dyna’n wir eu canlyniad gwaethaf yma ers cyn cof. Ond rhwng 1999 a 2007 roedd y gogwydd i’r Ceidwadwyr yn wyth y cant, a’r mwyafrif Rhyddfrydol yn is na dwy fil o bleidleisiau. Heb ddylanwad UKIP, a gafodd 10% o’r bleidlais, digon posibl mai Dan Munford, nid Mick Bates, fyddai’r aelod cyfredol. Os nad ydi Trefaldwyn yn un o brif dargedau’r Ceidwadwyr yn 2010 mae rhywbeth o’i le.

Y Ceidwadwyr hefyd enillodd yma yn 2009. Daeth y Democratiaid Rhyddfrydol yn drydydd y tu ôl i UKIP. Ymddengys bod felly gefnogaeth weddol i’r blaid fechan honno yn y rhan hon o Gymru, ond ymddengys ei bod yn dwyn cefnogaeth gan y ddwy brif blaid yma. Yn 2010, bydd hynny’n fanteisiol i’r Democratiaid Rhyddfrydol.

Nid diystyru’r canlyniad ydw i, roedd yn ganlyniad echrydus i’r Rhyddfrydwyr. Ond ai dylanwad Lembit oedd hynny, neu bobl a oedd am roi cic i Lafur drwy wisgo esgidiau Ceidwadol neu UKIP? Yr ail, dybiwn i.

Er gwaethaf y ffaith bod y niferoedd sampl ym mhob ardal yn erchyll o fach, awgrymodd arolwg diweddaraf YouGov o Gymru y bydd y bleidlais Ryddfrydol yn syrthio bump y cant a’r Ceidwadwyr codi ddeg y cant. Dwi’n reddfol amheus o bolau Cymreig, hyd yn oed un sy’n defnyddio rhyw lun o etholiadeg, ond petai hynny’n digwydd yn Nhrefaldwyn, ni fyddai’r Ceidwadwyr yn ennill – byddai mwyafrif gweddus gan y Rhyddfrydwyr o hyd.

A dyna gwblhau’r dadansoddiad byrraf a wnaed gennyf, ac mi ddywedaf wrthych pam: fydd Trefaldwyn ddim yn etholaeth eithriadol o ddiddorol eleni. Er gwaethaf ‘camymddwyn’ (a all yn hawdd apelio at rai pobl, chwi gofiwch) Lembit, ac ‘amlygrwydd’ Glyn Davies (mynegais fy marn am hynny uchod) y gwir ydi y bydd Trefaldwyn yn parhau’n etholaeth Ryddfrydol. Mae angen gogwydd anferthol o bron i ddeuddeg y cant ar y Ceidwadwyr i ennill yma - yn erbyn nid y blaid fawr amhoblogaidd ond y drydedd blaid.

Mewn etholaeth fel hon, bydd yr ychydig Lafurwyr yn bendant yn dewis Rhyddfrydwr. Tybiaf y gallai ambell Bleidiwr fenthyg pleidlais i Glyn Davies, ond ‘does llawer ohonyn nhw yma chwaith. A bydd ymddangosiad UKIP yma’n rhwystr i’r Ceidwadwyr yn fwy na’r Dems Rhydd.

Unwaith erioed y mae’r Rhyddfrydwyr wedi colli yma, sef 1979. Enillwyd y sedd yn hawdd ers 1983, a dydi’r Ceidwadwyr heb gael dros ddeuddeg mil o bleidleisiau ers 1987. Rŵan, byddwn i ddim yn synnu petaent o leiaf yn dechrau adennill y lefel honno o gefnogaeth yn 2010 – heb amheuaeth caiff Glyn Davies ymgyrch dda ac y bydd gogwydd sylweddol ato - ond dwi ddim yn meddwl bod perygl o ddifrif y bydd y bleidlais Ryddfrydol yn syrthio’n llai na 40%.

Proffwydoliaeth: Mwyafrif o 3,000 i Lembit Opik, a synnwn i ddim iot petai’n fwy na hynny.

venerdì, gennaio 22, 2010

Arfaethedig Daith

Diolch byth fy mod i’n mynd i’r gogledd. Mae’r car wedi bod drwy’r amser gwaethaf posib yng Nghaerdydd wrth i’r syspenshyn golapsio nos Fawrth a dwi heb ei gael yn ôl. Ond, â gras Duw, mi fyddaf yn ei gael yn ôl y pnawn ‘ma ac i fyny’r af i Rachub, pentref fy nghalon a’m bryd.

Eironi’r peth ydi mai un o’r rhesymau dwi’n mynd i’r gogledd ydi cael y brêcs wedi’u gwneud yn Ivor Jones Llangefni. Fanno y mae Nain wedi mynd erioed a dywed hi mai fanno y dylwn fynd. Car Nain ydi’r car o hyd, ond gan y bydda i’n bump ar hugain eleni, ac felly yn ôl pob tebyg wedi goroesi traean cyntaf fy mywyd, fydd yr yswiriant yn is ac i’m henw y daw.

Fydd Nain hefyd yn cael ei phen-blwydd ddydd Sadwrn. Dydyn ni byth wedi bod yn deulu sy’n dathlu penblwyddi a’u bath. Pan fyddwch chi’n cyrraedd oed Nain rydych chi’n dueddol o ofni pen-blwyddi a gorymdaith ddi-baid angau, nid fy mod isio swnio’n anobeithiol. Mae, wrth gwrs, fanteision i fod yn hen – oed yr addewid ydi hi, wedi’r cwbl.

Un peth fydd yr henoed yn ei wneud sy’n gwneud i mi feddwl “o myn uffarn” ydi bwyta’r un bwyd ddydd ar ôl dydd. Wrth gwrs, deuant o oes lle na cheid pasta a chyri a’u bath (fedra i ddim cyfleu jyst faint dwi’n licio ysgrifennu “a’u bath”). Fydd fy Nhaid yn ymhyfrydu yn dirmygu bwyd modern, i’r graddau ei fod yn honni nad oes dim yn bod efo bwyta braster. Mae’r eironi iddo gael strôc oherwydd ei fod yn bwyta gormod o fraster wedi’i golli’n llwyr arno.

Bydd Nain ar y llaw arall yn licio cyri, a phasta, ond nid cogyddes mohoni. Yn wir, bydda’n well gen i lyfu silff ffenest ‘na bwyta bwyd Nain yn ddigon aml, ond mi all wneud grefi da sy’n gorchuddio popeth arall. Y wers i’w dysgu ydi os na allwch goginio, dysgwch wneud grefi da neu gael swydd sy’n talu i chi allu brynu uffarn o lot o sos coch.

A thros y penwythnos, gan na fyddaf yn meddwi (wel, cawn weld!) gobeithiaf ddod â dau ddadansoddiad gwleidyddol arall i chi. Felly byddwch falch bod gennych rywbeth i edrych ymlaen ato.

giovedì, gennaio 21, 2010

Dartiau

Dwi’n gobeithio mynd i weld dartiau yng Nghaerdydd ym mis Ebrill. Rhys y dyn moel sy’n ceisio cael tocynnau, a chredaf y deuai Haydn (drewllyd) a Ceren Sian (absennol ers misoedd ond ddim mor ddrewllyd). Bydd rhywun wrth ei fodd efo dartiau, mae’n gêm y galla i eistedd i lawr a’i wylio yn ddi-dor. Mae’n gynhyrfys a ‘sdim angen i chi fod yn iach i gystadlu. Os rhywbeth, anogir afiachrwydd, sydd i’w ganmol yn y gymdeithas nanïaidd hon.

Pa chwaraeon all rhywun feddwi a gweiddi a dawnsio ynddo, wir? Heblaw am griced - ond mae’n gas gen i griced – mae o bosibl yn un o’m Deg Casineb Uchaf, a chredwch chi fi mae’n frwydr frwd bod yn y rhestr honno. Ew, na, ‘sdim i guro cyffro dartiau.

Ro’n i’n eithaf da ar ddartiau am gyfnod. Yn fy llofft yn Rachub, y mae Mam yn gwrthod ei gweddnewid er gwaetha’r ffaith nad ydw i’n byw yno’n gyson ers dros chwe mlynedd, mae dartfwrdd. Ro’n i’n treulio amser maith yn ymarfer, er fy mod wedi cael llai o drebl twenties na theithiau i’r lleuad. Mae Mam yn dda yn darts, roedd hi’n fy nghuro’n eitha’ cyson, dyna pam y bu i mi chwarae dartiau ben fy hun gan fwyaf. Doedd Dad da i ddim, ond i fod yn deg dydi Dad ddim yn dda yn unrhyw beth. Tad ydyw, wedi’r cyfan. Dangoswch i mi dad all wneud rhywbeth, yn dda, a chi a gewch wahoddiad i’r tŷ am lasiad o win coch da a chawn weld sut ddatblygith y nos.

Dydi rhai pobl ddim yn ystyried dartiau yn chwaraeon. Yn fy ffordd gul o feddwl dwi’n anghytuno â phawb sy’n anghytuno â mi. Mae gen i set o bethau yn fy mrên o bethau sy’n chwaraeon a phethau sy ddim. Dydi golff ddim, er enghraifft. Anhgytuno? Dos i ffwc.

Ta waeth, gobeithio y cawn docynnau ac y cawn fynd. Mae’n braf cael rhywbeth i edrych ymlaen ato!

mercoledì, gennaio 20, 2010

De Caerdydd a Phenarth

O rannu fy amser rhwng Rachub a Chaerdydd fe fyddaf yn dueddol o bleidleisio yn Arfon, ond petawn i ddewis pleidleisio yng Nghaerdydd yn yr etholaeth hon y byddwn yn bwrw’r bleidlais honno. Rŵan, o ran seddau’r brifddinas (sydd hefyd yn cynnwys Penarth yn y Fro) mae hon yn un o dair na fyddech yn disgwyl i newid dwylo, ond dydi hynny ddim yn meddwl y bydd troi lliw’r etholaeth yn amhosibl.


Dwi’n rhywun digon prin sydd wedi byw mewn etholaethau ac wedi fy nghynrychioli gan bob un o brif bleidiau Cymru. Yng Nghonwy fe’m cynrychiolwyd gan Lafur, Plaid Cymru a’r Ceidwadwyr ar adegau a lefelau gwahanol, ac yn fy nghyfnod fel myfyriwr yn Cathays a’r Rhath y Dems Rhydd. Yma yn Ne Caerdydd a Phenarth, Llafur sy’n teyrnasu’n gadarn iawn ers blynyddoedd.

Fyddwch yn gyfarwydd â’r AS lleol, hefyd, neb llai nag Alun Michael, nid y math o enw y byddwn yn disgwyl i gael ei ddisodli dros y misoedd nesaf. Fodd bynnag, mae enw da Alun Michael wedi cael cnoc y llynedd gyda’r busnes treuliau, a dydi ei wraig heb helpu materion yn ddiweddar. Bydd y fath eiriau yn sicr yn cael effaith ar yr etholiad hwn, ond ni ba raddau, ni wn.

Ychydig eiriau am yr etholaeth ei hun yn gyntaf. Mae hon yn etholaeth dlawd ar y cyfan gyda’r canran uchaf o Foslemiaid yng Nghymru - sydd ond yn 3.9%. Mae’n ymestyn yn helaeth o ardaloedd na fyddech yn disgwyl i’r un blaid ond am Lafur gael effaith ynddynt - Llaneirwg, Butetown, Grangetown - i Benarth, sef yr unig ran o’r etholaeth y mae gan y Ceidwadwyr bleidlais naturiol - ac i’r de o Benarth wedyn i ardal Sili. Ac eto ceir yma rhai o eiconau’r Gymru fodern megis Canolfan Mileniwm Cymru ac, wrth gwrs, y Cynulliad Cenedlaethol.

Yn gyntaf dwi am waredu Plaid Cymru o’r hafaliad. Dydi’r Blaid byth wedi cael mwy na phedair mil o bleidleisiau yma, hyd yn oed ym 1999. Er ei bod yn ceisio cryfhau mewn ardaloedd fel Grangetown, aflwyddiannus fu’r ymdrech hyd yn hyn (un o siomedigaethau’r Blaid yn etholiadau 2008 yw na ddychwelodd yr un cynghorydd yn y ward). Bydd ennill degfed o’r bleidlais eleni yn gamp. Nid tir naturiol i genedlaetholdeb Cymreig yw’r sedd hon ar unrhyw lefel. Ni aiff yn wyrdd o fewn yr ugain mlynedd nesa’, credwch chi fi.

Reit, awn at y pleidiau eraill ar ein hunion felly. Yn fras iawn dyma hanes y tair plaid rhwng 1992 a 2005. Yn gyntaf, fel arfer, canran y bleidlais yn ’05 ac yna’r newid o 1992.

Llafur 47% (-9%)
Ceidwadwyr 22% (-12%)
Dems Rhydd 20% (+11%)

Mae natur y bleidlais Lafur yma wedi bod yn ddiddorol. Roedd yn uwch yn 2001 nac ym 1992 – ac yn is yn ’97 na’r etholiad diwethaf hwnnw. Ar y cyfan, fodd bynnag, dydi’r dirywiad ddim mor wael â nifer o seddau Llafur eraill.

Mae’r Democratiaid Rhyddfrydol wedi gweld cynnydd mawr yma – ond yn bennaf yn ardal Caerdydd ac nid Penarth ar y cyngor. Mae hyn wedi dechrau adlewyrchu mewn etholiadau cenedlaethol, ac mae’r ffaith iddynt bron â dyblu eu pleidlais rhwng 1997 a 2005 yn destun i waith caled ar ran y blaid yn ardal Caerdydd.

Stori drist sydd i’r Ceidwadwyr yma. Roedd y bleidlais Geidwadol dros draean o’r bleidlais, 16,000 o bleidleisiau, nôl ym 1992, ond dirywiodd i fymryn dros hanner hynny erbyn 2005.

Symudwn heibio 2007 am ennyd. Awn i 2008 a’r etholiadau Cyngor. Dyma nifer y cynghorwyr ddychwelodd y pleidiau yma:

Ceidwadwyr 11
Llafur 9
Dem Rhydd 6

Mae’r Ceidwadwyr yn dominyddu ym Mhenarth. Y broblem iddynt ydi nad ydynt yn gryf iawn yn Ne Caerdydd, maen nhw’n hynod o wan os rhywbeth. Y cyferbyniad rhyfedd yn hynny o beth ydi er mai dyma’r ardaloedd mwyaf poblog yn yr etholaeth, sy’n gadarnleoedd traddodiadol Llafur, dyma’r math o ardaloedd lle mae’r niferoedd sy’n pleidleisio yn llai. Felly er bod potensial y pleidleisiau Llafur yn uchel, fel y gwelwn o ganlyniadau etholiadol, gall patrwm apathi Llafurwyr yn hawdd iawn gael ei adlewyrchu yma. Ategir at hynny y ffaith bod y Dems Rhydd wedi dechrau bwyta i mewn i’r bleidlais Lafur yng Nghaerdydd ers blynyddoedd, ac mae uchafswm pleidleisiau Llafur yn fwy cyfyng na fu.

Profwyd hyn i raddau yn Etholiadau Ewrop. Dyma ganlyniadau’r etholaeth i bob plaid gafodd dros ddeg y cant o’r bleidlais:

Ceidwadwyr 22.6%
Llafur 21.9%
Plaid Cymru 11.4%
UKIP 11.3%

Dau beth felly. Yn gyntaf, mi enillodd y Ceidwadwyr. O drwch blewyn, gyda chanran isel. Fel yr etholiad cyfan hwnnw yng Nghymru, Llafur gollodd yn hytrach na’r Ceidwadwyr enillodd. Yn wir, roedd canran y Ceidwadwyr yn is nag yn etholiadau Cynulliad 2007 o bump y cant.

Yr ail beth, wrth gwrs, ydi na chafodd y Democratiaid Rhyddfrydol ddeg y cant o’r bleidlais. Fe’u curwyd gan Blaid Cymru (a allai yn hawdd fod yn arwydd o gynnydd y Blaid yn y ddinas – post arall!) ac UKIP. Mae isafswm pleidleisiau’r Dems Rhydd yn amlwg yn erchyll o isel yma.

Ceisiaf ddyfalu isafsymiau ac uchafsymiau nesaf. O ran y Dems Rhydd, dydi’r polau ddim yn edrych yn rhy dda, ac mewn sawl ffordd dydi’r etholaeth hon ddim yn dir naturiol iddynt . Ond, er gwaethaf siom Ewrop y Rhyddfrydwyr, dwi ddim yn ei gweld yn amhosibl y byddant yn bwyta’r bleidlais Lafur ymhellach yma – mae eu heffeithiolrwydd wrth wneud hynny yng Nghaerdydd yn syfrdanol. Gallan nhw gael unrhyw beth rhwng 6,500 a 9,500 o bleidleisiau.

Yn etholaeth fwyaf poblog Cymru, ni fydd hynny’n ddigon i gipio’r sedd.

Beth am y Ceidwadwyr? Er iddynt ennill yr etholaeth y llynedd, roedd y ganran yn ddigon pathetig. Yn gyffredinol, dydyn nhw heb ddod yn agos at gael traean o’r bleidlais ers 1992 – a hyd yn oed bryd hynny roedd y fuddugoliaeth i Lafur yn hawdd. Yn ogystal, does ganddyn nhw ddim gwreiddiau yn ne Caerdydd ei hun, dim ond Penarth, sy’n llai poblog.

Awgrymodd arolwg diweddaraf YouGov ogwydd o 9% i’r Ceidwadwyr yng Nghymru. Hyd yn oed petai hynny’n digwydd yn yr etholaeth hon gyda nifer sylweddol uwch yn pleidleisio, fyddai’r Ceidwadwyr ddim yn taro’r 14,000. Dwi am amcangyfrif pleidlais rhwng 9,000 a hynny iddynt yn 2010 – mae’n anodd gweld na fyddant yn ennill tir yma i ryw raddau o leiaf.

Hyd yn oed yn 2007, llwyddodd Llafur ennill dros ddeng mil o bleidleisiau yma, ac a thros 17,000 yn 2005. Gwyddwn fod uchafswm posibl Llafur yma’n uchel iawn – y tu hwnt i allu’r Ceidwadwyr i’w gyrraedd – ond mae’r isafswm yma’n ddirgelwch. Ar hap, synnwn petai’n llawer is na 15,000, ond gyda phobl Butetown a Grangetown yn llai tebygol o bleidleisio na phobl Penarth, mewn blwyddyn ddrwg synnwn i ddim petai’n agosach i’r 13,000.

Yn syml, problem y Ceidwadwyr ydi mwyafrif Llafur – mae’n 25%. Yn ddamcaniaethol, petai dwy ran o dair o’r etholwyr yn pleidleisio eleni, byddai hynny’n golygu, ar ogwydd uniongyrchol, bod angen i’r Ceidwadwyr ennill o leiaf bymtheg mil o bleidleisiau – saith mil yn fwy na chawsant yn 2005.

A all y Ceidwadwyr ennill yma? Mae’n annhebygol, ond gallant, ond byddai’n rhaid i’r canlynol ddigwydd:

1) Nifer uchel yn pleidleisio ym Mhenarth a’r cyffiniau
2) Nifer isel yn pleidleisio yn Ne Caerdydd
3) Y Democratiaid Rhyddfrydol yn parhau i ddwyn pleidleisiau gan Lafur yng Nghaerdydd
4) Gogwydd cryf i’r Ceidwadwyr ym Mhenarth

Mae pob un heblaw am rif 3 yn debygol o ddigwydd – dydw i ddim yn gwbl siŵr am rif 3. Er gwaethaf amhoblogrwydd y llywodraeth ganolog, dydi Cyngor Caerdydd, a arweinir gan y Rhyddfrydwyr, ddim yn eithriadol boblogaidd. Fel gydag ambell sedd arall hefyd, pan fo’n frwydr ddeuffordd rhwng y Ceidwadwyr a Llafur a Llafur mewn perygl, gall sbarduno Llafurwyr y tu hwnt i’r garfan ‘selogion’ i bleidleisio hefyd.

Proffwydoliaeth: Gogwydd sylweddol i’r Ceidwadwyr, ond Alun Michael i fynd â hi o ryw 2,500 – 3,000 o bleidleisiau.

lunedì, gennaio 18, 2010

Goruwchnaturioldeb

O ddeffro ddydd Sadwrn, y bore’n atgof pell unwaith eto, roedd yn gryn syndod i mi ganfod darn o gibab ar lawr y lownj, ac unwaith eto sos coch o amgylch fy ngwefusau peraidd. Mae’n rhaid dy fod wedi cael cibab neithiwr, felly, ddywedish i wrth fy hun cyn digalonni a gweld bod yr haul yn dechrau machlud unwaith eto.

Ychydig oriau wedyn, wedi cael Pizza Hut i, wel, i frecwast mewn ffordd, er ei bod hi o leiaf chwech erbyn hyn, eisteddais lawr o flaen yr hen Sky+. Dwi ddim yn meindio mai dim ond rybish sydd ar y cannoedd sianeli o gwbl – cyn belled y bo modd i mi ddewis pa rybish dwi am ei wylio dwi’n ddigon bodlon.

Mae’n gyfuniad anffodus iawn mai sianel 201 sy’n mynd â’m bryd a minnau’n teimlo’n sâl o’r noson gynt. Chi wyddoch i mi sôn o’r blaen am y ffordd dwi’n teimlo’n paranoid y diwrnod ar ôl sesiwn – nid am fy ffolideb amlwg o’r noson flaenorol (dwi wedi hen ymdopi efo hwnnw) ond y ffaith bod rhywun yn paranoid yn gyffredinol. Dydi cyfuno hynny â’r Unexplained Channel ddim yn ffordd dda o fyw. Mae’n ddrwg i’r meddwl, a bron cyn waethed â’r cibab i’r galon.

Dwi wrth fy modd efo’r goruwchnaturiol, i’r graddau ei fod yn un o’r pethau y disgrifiwn fel diddordeb. Dwi’n meddwl bod hyn yn deillio o pan oeddwn fachgen ac yn gasglwr brwd y Monsters in my Pocket. Mae gen i feddwl agored am bopeth hefyd – wedi’r cyfan mae ‘na wraidd i bopeth. Dydi hynny ddim yn golygu y creda’ i mewn unrhyw beth, cofiwch, wna i ddim.

A dweud y gwir mae gen i set graidd o bethau’n dwi’n credu ynddynt, a ddim. Mi ydw i yn fodlon cyfaddef fy mod i’n credu mewn ysbrydion, er enghraifft. Rŵan, enghraifft benodol ydi honno ac, mi fyddai’n onest, mae’n deillio o brofiad personol – ond beth yn union ydi ysbryd, wel, wn i ddim go iawn. Ar y llaw arall dwi ddim yn credu mewn soseri hedfan a phobol o blanedau eraill yn dod yma. Mae’n anhygoel y pethau y bydd rhai pobl yn credu ynddyn nhw – os ydach chi isio hwyl jyst teipiwch ‘werewolves’ a ‘Wales’ i mewn i Gwgl i weld y pethau dwl y dywed rhai.

Os ydych chi tua fy oed i, un o’r rhaglenni mwyaf arswydus ar y teledu yng nghrombil y nawdegau oedd Strange But True? efo Michael Aspel. Roedd yn ddi-ffael yn rhoi ias i mi. Yn bur ffodus, fe’i hailadroddir yn gyson ar yr Unexplained Channel, gan roi cyfle i mi eto fwrw golwg arni gyda meddwl oedolyn, os nad oedolyn cwbl anaeddfed.

Yn y cyfnod ôl-yfed, mi fydd Strange But True? o hyd yn gwneud i mi deimlo’n ddigon annifyr. A minnau yno ar y soffa’n llwfrhau dwi’n gwneud y peth call, aeddfed i’w wneud, sef ceisio dod i fyny gydag eglurhaon neu fynnu’n groch ‘mae nhw’n deud clwydda’/‘yn amlwg rhywbeth arall ydi hwnnw’. Gas gen i gyfaddef mai’r peth anodd i’w wneud ydi, wel, credu.

venerdì, gennaio 15, 2010

Ionawr a Llefrith

Felly dyma benwythnos arall yn ein hwynebu. Fel y fi, mae’n siŵr y byddwch yn falch o’i weld yn dyfod, heblaw os ydych chi’n gweithio mewn siop. Ha ha, Rhys.

Yn gyffredinol, dydi’r penwythnos yng nghrombil Ionawr ddim yn rhywbeth rydyn ni’n cyboli efo fo’n ofnadwy. Yn ôl fy arfer blynyddol rhaid imi gwyno am fis Ionawr. Hen fis tywyll a hyll ydyw. Fodd bynnag, yn wahanol i’r arfer dwi wedi bod yn gwneud pethau eleni, gan gadw’n hun yn brysur cymaint ag y gallaf.

Mae’n wirion bod pobl yn penderfynu gwneud dim ym mis Ionawr, o bob mis. Wn i ein bod wedi’n stwffio a’n diddanu dros y ‘Dolig a’r Flwyddyn Newydd, ond nefoedd, a oedd ffordd waeth o wynebu’r dywyllaf fis na phenderfynu i ymwrthod ag alcohol, partis a throi’n feudwy? Mae’n drewi o hunangosbi yn fwy na dim.

Dwi’n un o’r rhai sy’n argyhoeddedig o fodolaeth blŵs mis Ionawr, mae pawb yn teimlo’n ddigon gwag ac isel. Ond eleni, fel y dywedais, dwi wedi ymwrthod â hynny. Yr unig beth sy’n fy nigio ydi gwybod y bydd fy miliau nwy yn uffernol, a’r unig beth sy’n fy nhristáu ydi fy mod allan o lefrith ers deuddydd.

Fues i fyth yn un am lefrith. Cofiaf yn iawn y tro cyntaf i lefrith droi arna’ i. Ro’n i’n ysgol fach, ac roedd hi’n nos Sul a ninnau’r teulu yn cael cyri, ac roedd gen i lasiad o lefrith i’w yfed – mewn cwpan blastig 101 Dalmatians. Fetia’ i mai ym mis Ionawr oedd hynny ‘fyd. Casáu Ionawr.

mercoledì, gennaio 13, 2010

Gorllewin Abertawe

Awn draw i Abertawe rŵan, yn benodol y sedd orllewinol, sef hefyd ochr fwyaf llewyrchus y ddinas. Mae’n siŵr nad oes yn rhaid i mi ddweud ei bod, yn gyffredinol, yn gadarn iawn o blaid Llafur, a hi sydd wedi’i chynrychioli yn San Steffan ers 1964 ac yn y Cynulliad erioed. Dwi ‘di penderfynu dadansoddi hon fesul plaid, a mi ddechreuwn gyda’r Ceidwadwyr.

Y Ceidwadwyr gynrychiolodd y sedd am gyfnod cyn ’64. Yn wir, yn yr wythdegau ac ar ddechrau’r nawdegau roeddent yn gymharol gryf yn y sedd, gan ennill tua thraean o’r bleidlais yn gyson, a lwyddo hefyd ennill dros 15,000 o bleidleisiau yn nau etholiad yr wythdegau.

Wel, ers hynny mae’r Torïaid wedi cilio’n ofnadwy. Syrthiodd eu canran o 20.5% ym 1997 i lawr at 16% yn yr etholiad cyffredinol diwethaf, gan gael traean o’r pleidleisiau a gafodd yn ei hanterth lled-ddiweddar yn yr wythdegau. Mae hynny’n ddirywiad sylweddol, ond nid cwbl annodweddiadol. Un peth yr wyf wedi sylwi arno wrth lunio’r dadansoddiadau hyn yw bod y Ceidwadwyr o hyd yn llawer gwannach yng Nghymru nag yr oeddent cyn chwalfa 1997.

Yn gyflym, ar gyfartaledd maent wedi cael 3,709 o bleidleisiau mewn etholiadau Cynulliad, ymhell o dan ugain y cant bob tro. Un cynghorydd sy’n weddill ganddynt yn y sedd etholaethol. I fod yn deg, daeth yn drydydd digon parchus yn etholiadau Ewrop, a llai na 600 o bleidleisiau o’r safle cyntaf.

Felly a oes gan y Ceidwadwyr gyfle o ennill yma eleni? Er y gallent, ac y byddant rwy’n siŵr, yn gwneud yn well eleni, wn i ddim a fyddant eto’n heibio’r 20%, ac yn sicr ni chânt fwy na chwarter y bleidlais.

Dydi hanes Plaid Cymru yma fawr well – wel, afraid dweud, yn y rhan hon o’r byd mae cryn dipyn yn waeth. Ond fel ambell sedd debyg, mae hi’n gwneud yn well yma nag y gwnaeth o’r blaen. Cafodd gyfanswm o 3,365 o bleidleisiau yma o bob etholiad cyffredinol rhwng 1983 a 1992, ond llwyddodd gynyddu hyn i gyfanswm o 8,229 rhwng 1997 a 2005 – cynnydd sylweddol.

I fod yn deg, cafodd Plaid Cymru eithaf hwyl arni yma mewn etholiadau Cynulliad. Daeth o fewn dwy fil o bleidleisiau i drechu Llafur yn ’99, a chafodd eto bron i chwarter y bleidlais yn 2003. Parchus os nad gwefreiddiol.

Gellid o bosibl diolch i Dai Lloyd am y llwyddiannau cymharol hynny, achos mi aeth pethau o’i le yn ddifrifol yn 2007, er i nifer o sylwebyddion, gan gynnwys neb llai na Vaughan Roderick, ddarogan yr âi Gorllewin Abertawe i ddwylo Plaid Cymru. Yn y pen draw, dirywiodd ei phleidlais 7% a disgynnodd i’r pedwerydd safle. Yn wahanol i’r pleidiau eraill, ‘does ganddi’r un cynghorydd yn yr etholaeth.

Yn waeth na hynny daeth yn bumed yma yn etholiadau Ewrop. Dyma un ardal, yn sicr, na fwriwyd unrhyw wreiddiau ar ôl ’99. A dweud y gwir, byddwn i’n cael sioc petai Plaid Cymru yn cael degfed o’r bleidlais yma. I’r Blaid, mae hon yn sedd bur anobeithiol.

Canolbwyntiwn nesaf ar blaid, er gwaethaf y ffaith bod nifer yn darogan y gallai ennill dim ond un sedd yng Nghymru eleni, allai’n sicr ennill yma yn 2010; y Democratiaid Rhyddfrydol.

Mae pleidlais y Rhyddfrydwyr yn yr etholaeth wedi cynyddu’n aruthrol dros y pum mlynedd diwethaf. Bu bron iddynt ddyblu eu pleidlais rhwng 2001 a 2005. Y flwyddyn honno, cawsant dros 9,500 o bleidleisiau, sef 29% - mae’r ganran, os nad y niferoedd, yn sicr yn agosáu at uchafbwynt y Ceidwadwyr yn yr wythdegau.

Adlewyrchir y patrwm hwn yn etholiadau’r Cynulliad – llenwodd y Rhyddfrydwyr y bwlch a adawyd gan gwymp Plaid Cymru. Yn 2007, torrwyd mwyafrif Llafur i 1,511 wrth iddynt ennill dros chwarter y bleidlais. Yn wir, petawn yn darogan 2011 (a fydda’ i sicr ddim yn gwneud hynny eto!) byddwn i’n tueddu at ddweud y gallai’r Rhyddfrydwyr gipio’r sedd, ond mae etholiadau San Steffan wastad yn dalcen caled ar ôl etholiad Cynulliad – i bawb ond am Lafur, fel rheol.

Cynhaliwyd y llwyddiannau. Mae gan y Democratiaid Rhyddfrydol 17 o gynghorwyr yn yr etholaeth, sef 68% ohonynt. Ar y cyngor, mae’r llanw yn sicr yn mynd i gyfeiriad y Rhyddfrydwyr – nhw sy’n arwain y Cyngor bellach. Dydw i ddim yn gwybod pa mor boblogaidd ydi’r arweinyddiaeth honno. Yr awgrym yw ei bod yn weddol boblogaidd, a hynny gan fod nifer seddau’r blaid wedi cynyddu’n gyson ers 1999.

O ddweud hynny, mae cynghorau sir, yn ogystal â llywodraeth ganolog, yn destun gwawd gan y cyhoedd pan fydd pethau fel yr economi’n mynd o chwith. Yn wir, gall arwain cyngor ar adeg etholiad fod yn fraint annymunol iawn. Gan ddweud hynny, parhaodd y Dems Rhydd i gadw’r pwysau ar Lafur y llynedd, gan ddod o fewn 400 o bleidleisiau i’r brig.

Ac, yn ddigon cyflym, awn at Lafur. Cafodd 23,000 o bleidleisiau yma ym 1997, sy’n drawiadol; roedd ymhell dros hanner y bleidlais. Felly gwyddwn ar unwaith bod dros hanner etholwyr (sy’n pleidleisio’n dra reolaidd) Gorllewin Abertawe wedi pleidleisio dros y blaid. Ers hynny, dydi pethau ddim mor gadarnhaol, ond dydw i ddim am eich diflasu drwy fwydro am y traean enwog. Yn anffodus i Lafur, erbyn 2005 roedd y niferoedd a bleidleisiodd drosti wedi lleihau bron ddeugain y cant. Yn wir, roedd y mwyafrif yn 4,269 (12.9%) – a hynny gydag aelod seneddol poblogaidd.

Yn anffodus eto i Lafur, ni fydd Alan Williams yn sefyll eleni. I wneud pethau’n waeth, cyn-AS Canol Croydon sy’n sefyll. Er yn Gymro, mae dethol rhywun felly mi deimlaf am wneud i bobl leol feddwl ei fod wedi’i barasiwtio i mewn. F’argraff i o’r sefyllfa ydi honno, cofiwch, croeso i chi anghytuno.

Ar lefel y Cynulliad, mae Llafur yn sylweddol wannach, ond ‘does neb eto wedi’i dal. Mae ei phleidlais yn gyson wedi bod rhwng 32% a 36%. Er na alla’ i fod yn siŵr o’r niferoedd a fydd yn pleidleisio eleni, synnwn i’n fawr petai isafswm canran Llafur yma yn is na hynny.

Mensiwn sydyn i’r cyngor ac Ewrop – dim ond 7 cynghorydd sydd gan Lafur yma bellach, sy’n ddeg yn llai na’r Democratiaid Rhyddfrydol, ac fel y soniwyd uchod, o drwch blewyn enillodd yma y llynedd.

Mae’n her newydd i mi geisio darogan y gogwydd rhwng Llafur a’r Democratiaid Rhyddfrydol, ond wn i ddim pa werth ydi hynny beth bynnag – ‘does gennym, hyd y gwn, ffigurau cadarn am hyn beth bynnag. Dwi ddim yn or-hoff o gymhwyso polau Prydeinig i Gymru, ond mi wnawn beth bynnag. Yr awgrym, yn ôl arolwg diweddaraf ICM, yw bod gogwydd o 2% o Lafur i’r Democratiaid Rhyddfrydol – o ystyried hanes polau wrth amcangyfrif pleidleisiau’r ddwy blaid (llai i’r Dems Rhydd a mwy i Lafur) mae’n debyg bod hynny’n fwy.

Ond mae angen gogwydd o 6.5% ar y Democratiaid Rhyddfrydol i gipio Gorllewin Abertawe. Nid awgrymwyd hynny ychwaith yn yr arolwg barn Cymreig a wnaed gan YouGov y llynedd. Yn ôl hwnnw, deuai’r Ceidwadwyr yn ail yma, a fedra’ i ddim rhagweld hynny.

Na, bydd rhaid defnyddio rhywfaint o reddf i ddarogan Gorllewin Abertawe. Dyma grynodeb byr o’r ffeithiau:

Llafur
O’i phlaid: Hi yw deiliad y sedd ers 1964, gyda mwyafrif canran digon iach. Mae ganddi gynrychiolaeth yn yr ardal, ac mae’n sefydledig yma.
Yn ei herbyn: Nifer ei phleidleisiau wedi gostwng dros 8,000 ers 1997, o 56% i 42%. Wedi dod yn agos at golli yma yn 2007 ac yn 2009. Arolygon barn yn anffafriol iawn a’r aelod seneddol cyfredol yn ymddeol.

Y Democratiaid Rhyddfrydol
O’u plaid: Ar gynnydd sylweddol yn yr ardal, boed hynny ar y Cyngor, neu mewn etholiadau Cymreig a Phrydeinig. Mae’r ymgeisydd yn gynghorydd yn y sir ac wedi sefyll o’r blaen, yn 2007, a llwyddodd gynyddu’r bleidlais 7%. Arbenigwyr ar dargedu seddau unigol.

Yn eu herbyn: Y farn gyffredin ydi na fydd y blaid yn gwneud cystal yng Nghymru ag yn 2005. Os bydd mwy yn pleidleisio, gallai fod angen dros 5,000 o bleidleisiau yn ychwanegol arnynt i ennill yma – sef cynnydd o tua 50% yn eu pleidlais.

Dwi’n teimlo, fel ambell un arall, fod gan y Democratiaid Rhyddfrydol y momentwm yma, ond mae mwy iddi na hynny; mae’n storom berffaith. Mae Llafur yn amhoblogaidd, mae’r aelod poblogaidd yn gadael, a chryfhau’n gyson yw hanes y blaid yma dros yr ychydig flynyddoedd diwethaf.

Mae cynsail i hyn, sef Canol Caerdydd. Er nifer y myfyrwyr yn yr etholaeth honno, roedd, ac mae, angen cefnogaeth pobl leol ar y Rhyddfrydwyr i ennill yno – hyd yn oed yng Nghanol Caerdydd, pobl leol ydi’r mwyafrif. Ychwaneger at hynny bod eisoes fyfyrwyr yn byw yn Abertawe, sy’n grŵp gweithgar a chefnogol i’r blaid, yna mae ganddynt gyfle yma.

Nid enillwyd Canol Caerdydd dros nos – gymerodd ewyllys a gwaith caled. Mae gan y Dems Rhydd hynny yma hefyd.

Mae momentwm, cangen weithgar a llwyddiannau’n lleol yn arf peryglus – a ‘does neb yn defnyddio’r arfau hynny’n well na’r Democratiaid Rhyddfrydol.

Proffwydoliaeth: Sticia’ i fy mhen allan. Un o ganlyniadau mawr Cymru fydd hwn; a bydd Gorllewin Abertawe yn dychwelyd Rhyddfrydwr i San Steffan am y tro cyntaf ers 86 o flynyddoedd gyda mwyafrif yn agosáu y fil.

Dyfodiad y dynion eira

Dyma’r eira’n ôl yng Nghaerdydd felly. Oherwydd y rhagwelir y bydd yn bwrw glaw y pnawn ‘ma, barith hi ddim. Dydw i ddim yn licio’r tywydd bob hyn a hyn ‘ma – dwisho lwmp go foddhaus ohono cyn symud ymlaen. Mae o fel yfed diod swigod. Wyddoch chi, pan gymrwch lymaid, a dachi’n cael y teimlad rhyfedd hwnnw wrth y chwarennau (glands i’r digyfieithwyr o’ch plith) sy’n dweud “ew, wnaeth honno’r tro”. Ond os cymrwch lymaid heb lawn cael y teimlad hwnnw rydych chi’n teimlo’n anghyflawn, a rhaid ceisio eto.

Fel yr ail dwi’n ei deimlo. Dwisho eira mawr am ambell ddiwrnod ac wedyn cawn symud ‘mlaen.

Dydw i ddim yn ymddiried mewn dynion eira i fod yn onest efo chi. Os ydych chi’n cerad i’r gwaith, a hynny’n o fuan hefyd, mae’r creaduriaid eisoes wedi’u codi. Gan ystyried nad ydi hi wedi bod yn bwrw eira yng Nghaerdydd tan hwyr y nos dwi’n dechrau poeni eu bod nhw’n codi’u hunain. Dyn ag ŵyr pwy fyddai’n codi cyn iddi wawrio i adeiladu dyn eira. Gwnaiff rhai pobl rwbath i fod yn wirion. Fel cael eu waled a’u ffôn wedi dwyn mewn un noson. Ffwcia chi, nid ‘y mai i ydi o bod Caerdydd yn bydew llawn lladron.

Mae’n beryg bywyd cerad ar hyd y strydoedd ‘fyd. Mae pawb i’w weld yn cerad ar y ffyrdd, gan fod graen ar y rheini. Mae’r palmentydd yn drybeulig o rewllyd a bydda’n well gan y lliaws risgio’r ceir na’r rhew, neu felly yr ymddengys.

Welish i hyd yn oed hen ddynas ar un o’r sgwtars hen bobl/pobl dew ddiog ‘na. Roedd hi’n ei heglu hi lawr Cornwall Road fel Colin McRae, ond, wel, yn fyw. Dydi’r henoed ddim y bobl fwya’ diogel ar y teclynnau, fe’ch sicrhâf. I’r gweddill ohonom sy’n ceisio cerad o amgylch Caerdydd, mae’r risg o geir, rhew a henoed ar y sgwtars ‘na yn ddigon i godi ofn ar rywun. Dwnim sut dwi wedi llwyddo llusgo’n hun o’r tŷ yn wyneb y fath arswyd.

Mae hefyd yn ei gwneud yn anoddach osgoi’r bobl elusen ar Heol y Frenhines. Pan fydd y llawr yn llithrig, bydda i’n cerdded fel pengwin – nid o eisiau, ond o raid. A dweud y gwir bydd rhywun yn dallt pam bod pengwins yn cerad felly erbyn hyn. Ond mae gan y bobl elusen ddawn ryfeddol o allu cerad yn normal, ac mae’n ddigon hawdd iddyn nhw eich dal chi’n ddirybudd.

“No, no, no” dwi’n dweud yn is bob sillaf wrth eu pasio’n araf, “I go back to work”. Dalith iddyn nhw wneud un diwrnod ohono, mwn.

martedì, gennaio 12, 2010

De Clwyd

Beth am aros yn y gogledd-ddwyrain am rŵan? Mae hyn yn bennaf gan fy mod isio arbed gwaith i mi’n hun drwy greu dadansoddiad byr – mae amser yn mynd ac mae’n rhaid i mi frysio.

Dwi’n dweud ‘byr’ oherwydd, i raddau helaeth, mae ffigurau De Clwyd yn debyg iawn, iawn i rai Delyn. Yn bur syml, mae angen i’r Ceidwadwyr wneud union yr un peth yn Ne Clwyd ag sy’n rhaid iddynt ei wneud yn Nelyn. Edrychwch isod i ddarllen am hynny’n fanwl.

Beth ddywedwn am Dde Clwyd, felly? Etholaeth wledig ydyw gan fwyaf, gydag un o bob pump yn medru’r Gymraeg yma, er mai dim ond yng ngorllewin pellaf yr etholaeth y mae’r cymunedau Cymraeg. Fodd bynnag, dyma ffigur bach diddorol i chi, ganwyd 72% o’r boblogaeth yng Nghymru, sy’n gydradd ail yng Ngogledd Cymru gyda Wrecsam (Arfon sydd uchaf ar 74%), ac yn uwch na Sir Fôn.

Dwisho gwneud un peth ar fyrder, sef diystyru. Fel y rhan fwyaf o seddau Cymru, y Blaid a’r Democratiaid Rhyddfrydol gaiff fraint fy niystyru yn y sedd hon.

Yn San Steffan, ers ’97, mae’r Democratiaid Rhyddfrydol wedi cael, ar gyfartaledd, 12% o’r bleidlais yn yr etholaeth, er eu bod wedi llwyddo cynyddu eu pleidlais bob etholiad o’r bron. Mae’r Blaid fymryn y tu ôl ar 9%. O ran y Cynulliad, er mwyn cymharu, cyfartaledd y Rhyddfrydwyr yw 10%, ond mae Plaid Cymru gryn dipyn yn uwch ar 22%, ond mae ei phleidlais wedi dirywio ym mhob etholiad ers 1999.

Tueddaf i feddwl yn y dyfodol y gallai Plaid Cymru wneud yn dda mewn sedd fel hon, sydd â chanran uchel o bobl a aned yng Nghymru. Er, eleni, dwi’n amau’n gryf a gaiff fawr o effaith, hyd yn oed gydag ymgeisyddiaeth Janet Ryder. Yn reddfol, byddwn i’n synnu petai’r Blaid neu’r Dems Rhydd yn llwyddo cael mwy na 15% o’r bleidlais yma.

Mae hynny yn ein gadael gyda Llafur a’r Ceidwadwyr. Dwi am ddechrau gyda’r Ceidwadwyr. Un o ragflaenwyr y sedd oedd De-orllewin Clwyd, a oedd (fel gyda Delyn) yn fwy na’r sedd gyfredol (roedd y boblogaeth dros 10% yn fwy) ac eto’n cynnwys mwy o ardaloedd Ceidwadol eu naws. Yn wir, ym 1983 enillodd y Ceidwadwyr yma gyda mymryn dros draean o’r bleidlais. Parhaodd i gael tua’r ganran honno yn gyson, er iddi golli o fil o bleidleisiau yn ’87. Cafodd dros 16,500 o bleidleisiau ym 1992, ond cynyddodd mwyafrif Llafur i bum mil.

Pan ddaeth y sedd i’w bodolaeth bresennol aeth pethau o chwith, er, wrth gwrs, ’97 oedd hi a’r holl elfennau yn erbyn y Ceidwadwyr. Dyma niferoedd pleidleisiau’r blaid o 1997 ymlaen, a’r ganran gyfatebol.

[1997] 9,091 – 23.1%
[2001] 8,319 – 24.8%
[2005] 7,988 – 25.5%

Amcanganlyniad (y notial result) yw 2005 o ganlyniad i newid ffiniau, ond ‘does rhaid i mi wirioneddol ddweud wrthych yr hyn a ddigwyddodd. Cynyddodd y ganran oherwydd i nifer y bobl a bleidleisiodd ostwng. Ers cyflafan 1997, mae un o bob wyth o bleidleiswyr y Ceidwadwyr yn Ne Clwyd wedi troi eu cefnau arnynt. O ystyried mai’r Ceidwadwyr fu’r prif wrthblaid ar hyd y blynyddoedd ac i’r llywodraeth fod fwyfwy amhoblogaidd, mae hynny’n sobor. Ni chynhaliodd y Ceidwadwyr eu sail yn yr etholaeth - mae’n ardal lle mae’r Ceidwadwyr wedi dirywio ond heb ddangos arwydd eu bod yn cryfhau.

Dyna ydi hanes Plaid Cymru yn y Cynulliad – mynd o sefyllfa dda i wanhau. Ond gallaf gynnig llygedyn o obaith i’r Ceidwadwyr yn eu hachubiaeth wrthgyferbyniol – y Cynulliad Cenedlaethol. Er cael llai na 20% o’r bleidlais ym 1999 ac yn 2003, gwelodd y Ceidwadwyr gynnydd o dros 10% yn eu pleidlais yma yn 2007, gan dorri’r mwyafrif Llafur i ychydig dros fil a gosod y Blaid yn gadarn iawn yn y trydydd safle. Y newyddion drwg ydi mai Llafurwyr arhosodd adref – dim ond 38% bleidleisiodd.

Pleidleisiodd ganran is yn 2009 yn etholiadau Ewrop, ond roedd hon yn un o’r seddau hynny lle’r oedd y Ceidwadwyr yn fuddugol – yn wir, roedd 7% rhyngddynt â Llafur yma. Ond o ystyried na chafodd y Ceidwadwyr chwarter y bleidlais hyd yn oed, roedd y fuddugoliaeth ychydig yn wag.

Ac eithrio etholiad 2004 Ewrop (diffyg data ar fy rhan), ar gyfartaledd mae’r Ceidwadwyr wedi llwyddo ennill 23.8% o’r bleidlais dros y tair blynedd ar ddeg diwethaf. Rŵan, ac rwy’n dweud hyn yn gwisgo’r hen het ddiduedd honno, dydi hynny ddim yn drawiadol iawn.

Gydag eithriad y llynedd, mae Llafur ar y llaw arall wedi llwyddo ennill pob etholiad yma ers ’97 (a chyn hynny, os mynnwch). Dyma ei chanlyniadau hi yn San Steffan:

[1997] 22,901 – 58.1%
[2001] 17,217 – 51.4%
[2005] 14,808 – 45.0%

Faint ddirywiodd niferoedd pleidleisiau Llafur felly? Gyda’n gilydd: traean! Ydi, mae’r duedd yn ymestyn i bob rhan o Gymru fach. Mae’r mwyafrif ei hun wedi dirywio o 35% ym 1997 i 19% yn 2005, ond bai Llafur, nid gwaith caled y Ceidwadwyr, yw’r rheswm dros hynny. Dydi Llafurwyr bellach ddim isio dod allan i chwarae’r gêm wleidyddol.

Ar gyfartaledd mae pleidlais y Ceidwadwyr wedi cynyddu 1.2% ers 1997, a Llafur wedi gostwng 6.5%. Allai hynny ddigwydd eto? Mae hi bron yn sicr y bydd y Ceidwadwyr yn cynyddu eu pleidlais fwy na 1.2% - ond a allant gynyddu at y traean hwnnw a enillodd Dde-orllewin Clwyd nôl ym 1983?

Mae’n anoddach i’r Ceidwadwyr wneud hynny ers geni De Clwyd. Petai 70% yn pleidleisio y tro nesaf – sy ddim yn sicr wrth gwrs – byddai angen o leiaf 12,000 o bleidleisiau arnynt. Dwi ddim yn gweld hynny’n amhosib, rhaid i mi ddweud, ond yn ôl pob tebyg, fydd hynny ddim yn ddigon i ddisodli Llafur.

Gyda’u hantics diweddar mae Llafur wedi llithro’n ôl yn y polau. Troswn yn uniongyrchol, er cyfleuster, bôl diweddar (9-10 Ionawr) Angus Reid Strategies a PoliticalBetting.com sy’n anffafriol iawn i Lafur. Awgrymir ganddo fod bwlch o 16% rhwng y Ceidwadwyr a Llafur. Beth ddigwyddai yn Ne Clwyd gyda’r canlyniad hwnnw?

Llafur 34%
Ceidwadwyr 33%

Efallai y bydd hon yn flwyddyn dda i’r Ceidwadwyr yng Nghymru, ond gan fod tueddiadau Cymru o hyd yn fwy gwrth-Geidwadol fyddech chi efallai ddim yn disgwyl i Dde Clwyd fod mor agos. Ydi, mae’r bwlch rhwng patrwm Ceidwadol-Llafur Cymru yn agosáu at yr arfer Prydeinig, ond mewn etholiad cyffredinol mae’n anodd gen i ddychmygu ei bod hi yna eto. Gadewch i ni fod yn chwareus am eiliad, a chymryd yr uchod yn ganiataol, a hynny ar 70% o’r etholwyr yn pleidleisio. Dyma fyddai’r canlyniad arfaethedig:

Llafur 12,342
Ceidwadwyr 11,979

Manwl neu beth? Ro’n i’n iawn felly i ddweud y byddai angen o leiaf 12,000 o bleidleisiau ar y Ceidwadwyr i ennill yma. Byddai’n rhaid i’r bleidlais Lafur hefyd ostwng yn sylweddol drachefn.

Felly dyma’r cwestiynau sy’n rhaid eu gofyn: a fydd ymddeoliad Martyn Jones yn ergyd ddifrifol i Lafur? Ai Sais o Lerpwl sydd wedi ymladd etholiadau yn yr ardal (Ceidwadwyr) ynteu hogan leol sy’n cynrychioli ward yn Lloegr (Llafur) sydd fwyaf apelgar? Tybed a all Janet Ryder AC effeithio ar y canlyniad drwy ddwyn pleidleisiau? A thybed pwy allai gael budd o’r glymblaid wrth-Lafur ar Gyngor Wrecsam?

Dwi ddim yn gwybod. Ydych chi?

Proffwydoliaeth: Bydd De Clwyd eto’n goch, ond gallai fod yn agos – byddwn i’n rhoi mwyafrif o tua mil i fil a hanner i Lafur yma.

Dyma felly Gymru 2010 hyd yn hyn yn fy marn i ... dwi’n cadw’r hawl i newid ambell sedd cyn yr etholiad, cofiwch!
 
 

giovedì, gennaio 07, 2010

Rhai o fawrion y wlad

Dywed BlogMenai y caiff ei gyhuddo o fod yn gas weithau. Un o bleserau blog personol ydi’r gallu i fod mor gas â hoffech heb i neb gwyno’n ormodol, gan wybod petai rhywun yn gwneud mai ‘ffwcia dy hun’ fyddai’r ateb nôl. Dwi ‘di colli cownt faint o weithiau dwi wedi mynegi fy nghasineb i’r Toris a Llafur a’r Dems Rhydd ac unoliaethwyr yn gyffredinol – ond does na’m hwyl i gael efo bod yn wleidyddol gas, mae’r teimlad yn debycach i ollwng rhech.

Ro’n i’n llawn disgwyl hel meddyliau cas wrth eistedd o flaen y teledu neithiwr yn gwylio rhaglen am un o’m hoff genres o raglen – sef rhaglen am bobl obîs. Wn i ddim pam fy mod i’n hoffi gwylio pobl yn cael trafferth yn cerdded oherwydd y pwysau anferth a roddir ar eu coesau, mae’n rhaid yn nwfn fy enaid fy mod naill ai isio bod felly, neu fy mod i’n fodlon iawn ar y ffaith nad ydw i’n obîs.

Fat Families oedd teitl y rhaglen ar Sky 1. Disgrifiad perffaith ydoedd, meddaf i wrth fwyta Bacon Fries ar y soffa, ac wedi cael dau dostwys cows a ham i de. Mae’n anodd gen i deimlo trueni dros bobl sy’n pwyso 33 stôn, fel oedd y mwyaf o’u mysg, oherwydd eu bai nhw ydi o am sglaffio. Dydi’r manteision o weddu Moel Faban byth wedi bod yn amlwg i mi. Ond rhydd i bawb fod fel y maen nhw isio bod, dwi ddim am bregethu na bod yn gas i wyneb rhywun sy’n morbidly obese, fel oedd y mwyaf, byddai hynny yn afiach o beth i wneud a byddai gen i ofn y byddan nhw’n fy mwyta.

Ro’n i’n teimlo trueni wrth gwrs. Roedd ‘na fwyty Tsieinîs lawr y ffordd a byddai’r teulu yn mynd yno “o leiaf unwaith yr wythnos” i gael all you can eat. Tasa gen i fwyty ac yn cynnig all you can eat a gweld y praidd hwn yn dod i mewn debyg y crïwn i am wythnos dda, oherwydd heblaw am fynd nôl i fwyta deirgwaith roedden nhw hefyd yn cael pwdin.

Ar gyfartaledd byddai’r teulu yn bwyta 12,000 o galorïau y pen bob diwrnod. Chwarae teg, rhwng y tri (y gŵr, y wraig a’r nain) llwyddasant golli 7.5 stôn mewn deg wythnos. Mae hynny’n dda am wn i. Da iawn nhw.

Roedd y ‘dognau iach’ y cyflwynwyd iddynt yn fach, a chlywish fy hun yn dweud na fyddai hynny’n hanner digon i mi. Yr unig iachrwydd ydi llond dy fol o fwyd – hyd yn oed salad, a gwyddoch fy marn am y bawbeth hwnnw.

Un o’r pethau gwaethaf am y cyfryw raglenni ydi’r cyflwynwyr. Er enghraifft, y ddynas McKeith ‘na sy’n edrych fel pathew sy’n trio gwneud pobol dew yn denau ond sy’ ddim yn edrych yn rhy iach ei hun – rhywun y byddwn i’n dweud bod isio brecwast iown arni. Neu Gok Wan, sy’n trio cael pobl i feddwl eu bod nhw’n ddel. Awn ni ddim i hynny, barn ydi beth sy’n ddel, a gŵyr pawb beth bynnag mai fi ydi’r deliaf sy’n bod.

Ryw gîc bach tenau efo acen gont oedd yn cyflwyno’r rhaglen neithiwr. Mae’n un o’m rhyfeddaf nodweddion fy mod i yn dueddol o wylio rhaglenni sydd naill ai’n cael eu cyflwyno gan bobl, neu sy’n cynnwys pobl, sy’n fy nigio.

Os ydi rhywun isio bod yn fawr, pob hwyl iddyn nhw, medda’ fi; mae’n nhw’n well na phobl sy’n mynd i’r gampfa ac sy’n bwyta hadau i ginio unrhyw ddydd!

mercoledì, gennaio 06, 2010

Delyn

Mae’n bryd mentro i ran arall o Gymru rŵan, sef y gogledd-ddwyrain. Rhaid i mi ddweud cyn cychwyn nad ydi’r gogledd-ddwyrain yn gyfarwydd i mi yn y lleiaf – yn wir, ac eithrio Gorllewin Clwyd, mae’n ddiarth ofnadwy. Byddai unrhyw sylwadau yn cael eu croesawu’n fawr!

Beth allwn ni ddweud am Ddelyn yn fras felly, er mwyn ei chyflwyno i’r rhai ohonom nad ydym yn gyfarwydd â hi? Wel, mae’n cynnwys trefi fel Yr Wyddgrug, Treffynnon a Fflint. Mae llai o bobl o oedran ymddeol yn Nelyn na chyfartaledd Cymru, a chyfradd is na Chymru yn ddi-waith. Ganed 60% o’r boblogaeth yng Nghymru, gyda 17% yn medru Cymraeg. Ystadegau taclus, cyflym, digonol.

Cafwyd ad-drefnu yn y gogledd-ddwyrain ar gyfer etholiad 1997, ond roedd Delyn ar ryw ffurf yn bodoli cyn hynny, er ei bod ychydig yn fwy. Fe’i crëwyd ym 1983 i bob pwrpas – a phryd hynny roedd hollt wleidyddol amlwg yn yr ardal, gyda’r gorllewin yn pleidleisio i’r Ceidwadwyr, a’r dwyrain i Lafur. Y Ceidwadwyr enillodd yn ’83 ac yn ’87, a Llafur aeth â hi yn ’92. Ond cofiwn fod Delyn bryd hynny yn fwy ac yn cynnwys ardaloedd mwy Ceidwadol eu tueddiadau gwleidyddol, ac felly roedd ganddynt fantais mewn unrhyw etholiad. Dydi hi ddim yn syndod iddynt golli ym 1992, serch hynny; roedd y llanw’n hen droi yn erbyn y Ceidwadwyr ar ddechrau’r nawdegau.

Dilëwyd y fantais ym 1997 gyda’r newid ffiniau, a chollodd Delyn tua 9,000 o etholwyr - Ceidwadwyr gan fwyaf. Roedd buddugoliaeth Llafur ym 1997 yn enfawr - cafodd 23,000 o bleidleisiau, sef 57% o’r bleidlais; canran nid yn annhebyg i nifer o’i chadarnleoedd yn Ne Cymru. Roedd y Ceidwadwyr ymhell y tu ôl ar 26%.

Dydyn ni ddim am balu drwy’r ystadegau rhwng 1999 a 2004 oherwydd na fyddant o fudd i ni. Gallwn ddweud hyn, fodd bynnag. Yn y sedd hon, gall Llafur ennill hyd at 23,000 o bleidleisiau, a hithau wedi llwyddo gwneud eisoes. Ar ei ffurf bresennol, unwaith y mae’r Ceidwadwyr wedi cael mwy na 10,000 o bleidleisiau, a hynny yng nghyflafan ‘97. Yn amlwg, mae gwahaniaeth sylweddol yn apêl ehangaf bosibl y ddwy blaid yma.

Beth am gael newid bach? Beth am edrych nid ar y canrannau ond y pleidleisiau eu hunain y cafodd y pleidiau ym 1997 ac yn 2005. Ceir, fel arfer, faint a gafwyd yn ’05 a’r gwahaniaeth yn y cromfachau.

Llafur 15,540 (-7,760)
Ceidwadwyr 8,896 (-1,711)
Dems Rhydd 6,089 (+1,929)
Plaid Cymru 2,524 (+966)

Erbyn hyn gwyddom nad ydi’r gwymp enfawr ym mhleidlais y blaid Lafur yma yn rhywbeth arwyddocaol (i’r graddau nad yw’n unigryw), ond mae ffigurau’r Ceidwadwyr a’r Rhyddfrydwyr yn ddiddorol iawn. Gallwn ar yr olwg gyntaf gael ein twyllo i feddwl bod y Rhyddfrydwyr wedi dwyn nifer o bleidleisiau Ceidwadol, ond mewn difri dydi hynny ddim yn debygol ac mae’n fwy tebygol mai pleidleisiau Llafurwyr wedi’u dadrithio ydynt yn cynrychioli gogwydd uniongyrchol o Lafur i’r Democratiaid Rhyddfrydol.

Dydi hi ddim mor haws egluro dirywiad y Ceidwadwyr. Trefnidiaeth? Diffyg aelodau? Diffyg gweithgarwch? Yr esboniad amlycaf fyddai fod y gyfradd bleidleisio o 76% yn 1997 yn llawer uwch na’r 64% yn 2005. Gan ddweud hynny, ddylai hi ddim fod yn destun hyder i’r Ceidwadwyr i’w pleidlais ddirywio tua 20% ers y flwyddyn waethaf yn eu hanes. Cynnig rhesymau dwi - Ceidwadwyr yr ardal yw’r unig rai all egluro.

Gallwn ddiystyru unrhyw effaith y caiff y Blaid ar Ddelyn eleni, bydd hi’n ffodus cael 10% o’r bleidlais, ond tybed felly’r Rhyddfrydwyr? Y consensws ydi na fydd y Dems Rhydd yn cael cystal blwyddyn yn 2010 â 2005. Dwi wedi mynegi eisoes y gallai hynny fod yn anghywir – ond mae un posibilrwydd diddorol. O’u holi, ymddengys erbyn hyn y byddai’n well gan fwyafir o bobl sy’n bwriadu pleidleisio i’r Democratiaid Rhyddfrydol eleni weld David Cameron yn Rhif 10 na Gordon Brown. A fydd hynny, mewn ambell sedd, yn golygu gwyrdroi’r bleidlais wrth-Geidwadol draddodiadol yng Nghymru yn bleidlais wrth-Lafur?

I fod yn deg pe byddai pawb a bleidleisiodd Dem Rhydd yma yn 2005 am weld Cameron yn Rhif 10 yn lle Brown ac yn benthyg pleidlais i’r Ceidwadwyr, byddai’r Torïaid dal yn fyr o ychydig gannoedd. Ond dwi’n dueddol o feddwl, gyda’r llywodraeth o hyd yn amhoblogaidd, y gallai pleidlais ambell Ryddfrydwr gael ei benthyg i’r Ceidwadwyr mewn ambell sedd – gallai’r sedd hon fod yn un.

Ond a oes tystiolaeth i’r ddamcaniaeth honno?

Yr ateb ydi – efallai (simsan, mi wn!). Mae dau etholiad gweddol ddiweddar y gellir eu defnyddio i awgrymu hyn, sef 2007 a 2009.

Os dechreuwn gyda 2007, roedd Delyn yn un o lond dwrn o seddau y daeth y Ceidwadwyr o fewn trwch blewyn i’w hennill. Mewn etholiad a welodd 10% yn fwy o bobl yn bwrw eu pleidlais nag yn 2003, daeth y Ceidwadwyr o fewn 511 o bleidleisiau i ddisodli Sandy Mewies. Dim ond 3% gynyddodd pleidlais y Ceidwadwyr, ond gostyngodd pleidlais y Dems Rhydd 5%. Mae hynny’n awgrymu i ambell Ryddfrydwr, hyd yn oed bryd hynny, fwrw pleidlais wrth-Lafur – er mi gyfaddefaf na all brofi hynny.

Ond nid Llafur, eithr UKIP drechodd y Ceidwadwyr yma. Gyda’r 1,300 o bleidleisiau a gafodd, gellir yn hawdd iawn dychmygu mai’r Ceidwadwyr ddioddefodd fwyaf yn sgîl presenoldeb y blaid – mwy am hynny yn y man.

Wrth i’r Democratiaid Rhyddfrydol segura yma yn etholiadau Ewrop, gyda dim ond degfed o’r bleidlais, enillodd y Ceidwadwyr gyda 27% i 19% Llafur. Tybed a roddodd ambell Ryddfrydwr gic i Brown gydag esgid Cameron? Yn bersonol, dwi ddim yn meddwl y bod y tu hwnt i reswm.

Mewn ardal heb draddodiad Rhyddfrydol diweddar, gellir damcaniaethu mai pleidlais feddal sydd gan y Dems Rhydd yma. O ganlyniad, gallai’r pleidleisiau hynny’n hawdd droi’n rhai tactegol, boed hynny yn yr achos hwn er budd y Ceidwadwyr neu Lafur.

Eithriad i hynny ydi etholiadau cyngor 2008. Cafodd y Democratiaid Rhyddfrydol fwy o bleidleisiau na’r Ceidwadwyr yma y flwyddyn honno, gyda Llafur yn gyntaf, er iddi golli rheolaeth ar gyngor Sir y Fflint.

Credaf fod tri rhwystr i’r Ceidwadwyr o ran ennill Delyn.

Yn gyntaf, mae angen miloedd o bleidleisiau ychwanegol arnynt. Synnwn i ddim petai’r bleidlais Lafur yn segura neu’n dirywio fymryn yma, ond dyweder bod 70% yn pleidleisio yma eleni, byddai dal angen i’r Ceidwadwyr ennill o leiaf 6,000 yn fwy o bleidleisiau ar ogwydd o 10% (er bod y mwyafrif ond yn 6,664, ‘sdim dianc o’r ffaith na welir y fath ogwyddau mewn etholiadau cyffredinol yn aml iawn).

Er gwaetha’r posibiliadau o ran pwy allai bleidleisio dros bwy y broblem ydi, ar ffurf bresennol Delyn, nad yw’r Ceidwadwyr byth wedi dod yn agos at ennill y ffasiwn gefnogaeth. Petai’r polau’n darogan buddugoliaeth fawr i’r Ceidwadwyr, a chyflafan i Lafur, gallai hynny yn hawdd iawn ddigwydd yma. Edrychasai felly ychydig fisoedd nôl. Nid erbyn hyn.

A dyna’r ail rwystr, yn bur syml - y polau. Dydyn nhw ddim yn awgrymu unrhyw beth tebyg i ogwydd o 10% i’r Ceidwadwyr ar hyn o bryd. Mae’n deg, mi gredaf, feddwl y bydd y gogwydd yng Nghymru yn debyg i 6%-8% wedi i’r pleidleisiau gael eu cyfrif. Ond dydi hynny jyst ddim yn ddigon.

Y trydydd rhwystr ydi un a grybwyllwyd yn fras uchod – bydd UKIP yn sefyll yma. Dim ond 500 o bleidleisiau gafodd yn 2005, cofiwch, ond cafodd ymhell dros fil yn 2007, ac ymhell dros ddwy fil yn 2009.

Hyd yn oed os bydd y polau eto’n ffafrio’n gryf y Ceidwadwyr am gyfnod hir, mae angen pob pleidlais arnynt i ennill Delyn. Mae’n annhebygol y caiff UKIP gymaint o bleidleisiau â’r llynedd, ond ‘sdim angen iddi er mwyn rhoi anrheg fach i Gordon Brown yng ngogledd-ddwyrain Cymru. Byddai’r pum cant o bleidleisiau a gafodd yn 2005, petaent oll ar draul y Ceidwadwyr, yn ddigon.

Credaf y caiff fwy y tro hwn, yn bennaf o du pobl a fyddai fel arall yn pleidleisio i’r Ceidwadwyr.

Wrth i mi ysgrifennu, fodd bynnag, daw’n amlwg, ar ôl cyfnod o dawelwch ac undod gweddol yn rhengoedd y Blaid Lafur, nad dyna’r achos mwyach. Wyddoch chi’n union oblygiadau plaid ranedig, ac os ydyw’r blaid Lafur yn ymddangos yn wan, mae seddau fel Delyn mewn peryg gwirioneddol. Os bydd y sïon o gynllwynio yn erbyn Brown yn parhau i fis Chwefror, gall seddau fel hon droi cefn arni.

Proffwydoliaeth: Er ei bod yn bosibl i'r Ceidwadwyr gipio Delyn, ar hyn o bryd tueddwn i roi Delyn i Lafur gyda mwyafrif o tua 1,000 – 2,000.

Gwyn ein byd

Gwyn ydi Caerdydd heddiw. Barith hi ddim tan y pnawn, ond dyna ni. Bydd pobl yn hoff o wneud lol efo’r eira a smalio na allan nhw fynd i’r gwaith. Athrawon sy’n hoff o beidio â gweithio ar ddiwrnod o eira. Ond nid wimp o athro wyf i, diolch i ffawd, cyfieithydd wyf – marîns byd y swyddfeydd heb os.

Fu pobol ‘stalwm ddim yn cwyno am bethau fel hyn, wrth gwrs. Gan ddweud hynny, ‘doedd dim rhaid i bobol ‘stalwm deithio fel sy’n rhaid i ni ei wneud. Rhyw ddwy fodfedd sydd yng Nghaerdydd bore ‘ma. Fawr ddim – mae Mam yn dweud bod hyd at ddeg modfedd adra. Dwi’n meddwl ei bod hi’n gor-ddweud mymryn ond dyna ni.

Gyda llaw, dim ond 15 wythnos sydd i fynd tan yr etholiad cyffredinol (gan gymryd y bydd, yn ôl y disgwyl cyffredinol, ar Far 6ed) ac mae o hyd dri chwarter o seddau Cymru fach i’w dadansoddi. Fe’ch gwelaf yn nes ymlaen.

lunedì, gennaio 04, 2010

Ymgyrch farchnata dda

Dwi bob amser wedi bod isio blasu cwningen - wn i ddim pam - a bu bron i mi brynu un yn y farchnad jyst er mwyn gwneud hynny oherwydd yr arwydd bach wrth ochr y creadur celain:

WATERSHIP DOWN
You've seen the film ...
... now eat the cast!

sabato, gennaio 02, 2010

Torfaen

Bydd sawl un o seddau’r cymoedd yn ddiddorol iawn eleni: Castell-nedd, Pontypridd, Blaenau Gwent ac o bosibl Cwm Cynon, felly dwi am droi fy sylw at un sy’n llai diddorol, sef Torfaen.

Dwi’n dweud llai diddorol oherwydd mae’n un o’r seddau hynny y mae Llafur bron yn sicr o’i hennill. Mae’n wahanol i weddill y Cymoedd ‘go iawn’ oherwydd bod gan y Ceidwadwyr bleidlais gref yma – maent yn dueddol o gael tua 15% o’r bleidlais sy’n eu gosod yn ail fel rheol – fwy na thebyg oherwydd ‘gor-lif’ o bleidleisiau o Sir Fynwy Geidwadol gyfagos.

Mae pobl yn tueddu i feddwl mai’r unig rai a allai ddisodli Paul Murphy oedd Llais y Bobl. Dewiswyd Paul Starling fel ymgeisydd iddi ac roedd popeth i’w weld yn mynd yn weddol, ond yn ôl y sôn cafodd ei orfodi i sefyll i lawr, a ‘does fawr neb yn siŵr beth yn union sy’n digwydd o ran yr ymgeisyddiaeth.

Ond dydw i ddim yn siŵr faint o wirionedd oedd ym mygythiad Llais y Bobl yn y lle cyntaf. Dim ond tri chynghorydd llwyddodd y blaid eu hennill yn 2008 – sef yr un nifer â Phlaid Cymru. I fod yn onest, byddai dyn wedi disgwyl iddynt wneud yn well na’r Blaid o ran nifer y seddau, ond nid dyna’r achos. Yn wir, o lwyddo ennill 14% o’r bleidlais yn etholiad ’07, mae’n ymddangos fel trai yn hytrach na chynnydd yw ei hanes yma dros y flwyddyn neu ddwy ddiwethaf. Os y saif eleni mae’n anodd rhagweld y bydd yn rhagori ar hynny.

Hyd yn oed yn 2007 fe’i trechwyd gan y Ceidwadwyr yma.

Felly beth am edrych ar bleidleisiau’r pedair prif blaid mewn etholiadau Cynulliad ers 1999? Gwelir y ganran a gafwyd yn 2007 a’r newid o 1999 mewn cromfachau.

Llafur 43% (+5%)
Ceidwadwyr 20% (+11%)
Plaid Cymru 12% (+1%)
Dem Rhydd 11% (-)

Mae hynny’n ddiddorol! Cafodd Lynne Neagle fwy o bleidleisiau a chanran uwch yn 2007 nac y cafodd ym 1999 – a oes sedd Llafur arall yng Nghymru sy’n adlewyrchu’r patrwm hwnnw? Mae’r Ceidwadwyr, fel y gwelwn, wedi mwy na dyblu eu pleidlais, gyda’r Blaid a’r Dems Rhydd yn segur. Beth am felly wneud yr un peth gydag etholiadau 1997 a 2005?

Llafur 57% (-12%)
Ceidwadwyr 16% (+4%)
Dem Rhydd 16% (+4%)
Plaid Cymru 6% (+4%)

Eto, mae hynny’n ddiddorol iawn – mae cynnydd y pleidiau eraill yn gyfartal â dirywiad y Blaid Lafur. Y broblem i ni ydi, er mor ddiddorol ydi cymharu etholiadau yn Nhorfaen o safbwynt ystadegol pur, dydi hi fawr o les i ni wrth ddarogan canlyniad 2010. Serch hynny, unwaith eto dwi’n ffendio’n hun yn dweud, fodd bynnag, bod y bleidlais Lafur ei hun wedi gostwng tua thraean rhwng ’97 a ’05.

Wrth gwrs, gwyddom mai’r awgrym ydi na ddaw neb yn agos at Lafur yma. Felly y bydd hi, dwi’n meddwl. Byddai hyd yn oed y gogwydd arfaethedig o Lafur i’r Ceidwadwyr a gafwyd ym mhôl Cymreig y llynedd yn rhoi mwyafrif o dros 20% i’r blaid Lafur. Welwn ni mo’r fath ogwydd yma, wrth gwrs.

Yn olaf, dyma’r canrannau a gafwyd yn Etholiadau Ewrop o ran y pleidiau a gafodd dros fil o bleidleisiau:

Llafur 25%
Ceidwadwyr 16%
UKIP 16%
Plaid Cymru 12%
Dems Rhydd 9%
BNP 8%

Felly ‘doedd hi ddim yn fuddugoliaeth gadarn i Lafur, a chafodd y Ceidwadwyr dim ond tua faint y maent yn ei gael yma fel arfer. I fanylu’n fras, ymddengys bod y rhan fwyaf o bobl sy’n pleidleisio i’r BNP yn gyffredinol yn Llafurwyr, ond mae hefyd gyfradd uchel o’r rhai sy’n pleidleisio dros UKIP hefyd (mae’n gamgymryd mawr gan bobl ddweud mai Ceidwadwyr ydi’r mwyafrif llethol o’r rhain) – felly i raddau gellir dweud, heb y ddwy blaid honno, fod y bleidlais Lafur yn uwch mewn gwirionedd na 25%, hyd at y 40%. Byddai hefyd yn ganlyniad da i’r Ceidwadwyr ar tua chwarter y bleidlais.

Felly dwi’n cael fy hun mewn sefyllfa annymunol, lle gwyddom y canlyniad, ond nid i ba raddau y bydd Llafur yn ennill.

Dydi’r Democratiaid Rhyddfrydol, mi gredaf, heb â dewis ymgeisydd eto, ond mae plaid arall wedi, sef y Blaid Ryddewyllysol (y Libertarian Party). Gall tebygrwydd yr enw yn hawdd ddrysu pleidleiswyr, nid yn gwbl annhebyg i’r ffordd y mae’r Blaid Ryddfrydol yn dueddol o ddwyn llawer iawn o bleidleisiau wrth y Democratiaid Rhyddfrydol yn etholaeth Lerpwl Gorllewin Derby. O ystyried y cyfuniad hwnnw, gallai’r Dems Rhydd ddirywio fymryn yma – er dim ond ychydig o bwyntiau canran.

Wrth gwrs, gall Llafurwyr dadrithiedig yn hawdd wneud yn iawn am y golled bosibl honno.

Dydi Plaid Cymru byth wedi gwneud yn dda iawn yma, hyd yn oed ym 1999. Er, llwyddodd ennill gynrychiolaeth yn yr etholaeth am y tro cyntaf erioed yn 2008, gan ddychwelyd tri chynghorydd i’r cyngor sir. Oni welwn newid sylfaenol yng ngwleidyddiaeth yr ardal, mae’n anodd gweld Plaid Cymru yn ennill mwy na 10% o’r bleidlais yma. Er, synnwn i ddim tasa hi’n gwneud yn weddol.

Gwelwyd eisoes y gall y Ceidwadwyr wneud yn dda yma. Tueddaf i feddwl y cânt tua 20% o’r bleidlais y tro hwn, ac efallai rhagori ar hynny fymryn, ond mae’n annhebygol y byddant yn cael llawer mwy na hynny.

Felly beth am Lafur? Y peryg mawr ydi apathi. Mewn sedd lle mae gan Lafur fwyafrif cadarn, mae’r rhai y’u dadrithiwyd yn fwy tebygol o aros adref na bwrw pleidlais i rywun arall – er fan hyn y Democratiaid Rhyddfrydol neu Blaid Cymru ydi’r dewisiadau amlycaf. Ond gyda llywodraeth Geidwadol yn debygol, gall sbarduno Llafurwyr i aros yn driw am un etholiad arall. Teimlaf y gallai’r ddwy sefyllfa gydbwyso ei gilydd yn y pen draw.

Yn wir, er mor galed ydi hi i genedlaetholwr gyfaddef hyn, mae Paul Murphy yn wleidydd sy’n dallt y gêm wleidyddol yn llawn. Mae angen cymeriadau cryf ar y blaid Lafur, ac mae hwn yn un – bydd hynny’n fanteisiol.

Serch hynny, a gaiff Llafur fwy o bleidleisiau na’r 20,472 a gafodd yn 2005? Fel y dywedais gyda Llanelli, yr unig ffordd y gallwch ddychmygu y caiff ydi os bydd cynnydd sylweddol yn y niferoedd sy’n pleidleisio, a oedd yn 59% tro diwethaf. Byddai rhywun yn disgwyl cyfradd bleidleisio tua 65% i weld Llafur yn cynyddu ei phleidlais.

Y peth anoddaf i rywun sy’n darogan y pethau hyn ydi darogan y niferoedd a fydd yn pleidleisio. Dwi’n tueddu i feddwl y gallai fod yn weddol segur yn nifer o seddau’r Cymoedd; dydi mwyafrifoedd enfawr, dadrithio cyffredinol a phleidiol, a’r sefyllfa economaidd gyfredol ddim yn newyddion da i Lafur.

Proffwydoliaeth: Disgwyliaf i Lafur ennill gyda thua 12,000 o bleidleisiau yma – ond gan gael llai nag 20,000 o bleidleisiau.